«محمد بنائیان سفید» پژوهشگر دامغانی حوزه نسخ خطی، گفت: یکی از ابعاد تهاجم فرهنگی در جامعه ما حلقه مفقوده پیوند نسل معاصر با فرهنگ گذشته خویش است.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در سمنان نسخه خطی یا دستنویس اصطلاحا به كتاب‌های قدیمی‌ای گفته می‌شود كه با دست نوشته شده باشند و چاپی نباشند. در عین حال، در ادبیات كتابداری دستنویس‌ها به نوشته‌هایی تك نسخه نیز گفته می‌شود كه توسط نویسنده تولید شده‌اند؛ مانند متن اثری كه یك نویسنده آماده كرده تا به چاپخانه سپرده شود اعم از اثر ادبی، علمی یا تاریخی؛ نگهداری این‌گونه دستنویس‌ها در مجموعه‌های كتابخانه‌های بزرگ پژوهشی و دانشگاهی معمولا به‌خاطر اهمیت پژوهشی یا ارزش آرشیوی آنهاست اما آنچه كه در ادبیات فارسی «نسخه خطی» خوانده می‌شود، كتاب‌هایی است كه عموما قبل از رواج صنعت چاپ در ایران و كشورهای اسلامی تولید شده‌اند؛ تهیه ویرایش انتقادی و به اصطلاح «تصحیح» و تولید فهرست و فهرستگان‌های آنها یكی از عرصه‌های مهم پژوهش‌های ادبی در ایران و سایر كشورهای اسلامی در سده گذشته بوده است. درباره اهمیت این میراث مکتوب و جایگاه آنها در زمانه حاضر، با «محمد بنائیان سفید»، مولف و پژوهشگر دامغانی که تالیف 13 جلد کتاب در زمینه‌های مختلف علوم انسانی را در کارنامه دارد، به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.
وی در ابتدای این مصاحبه گفت: بدون شک نسخه‌های خطی و اسناد ملی از گنجینه‌های ارزشمند و هویت‌نامه‌ای اصیل در معرفی تمدن اسلامی و ملی به شمار می‌آیند. باورها و اعتماد به‌نفس نسل معاصر نسبت به ارزش‌های فرهنگی و ملی، بستگی به میزان ارائه محرک‌هایی دارد که در تثبیت حافظه و شخصیت افراد اثرگذار است؛ این محرک‌های اثرگذار که شامل کتب، پایگاه‌های اطلاعاتی، رسانه‌های گروهی، شیوه‌های تدریس فعال، بازدیدهای علمی و روش‌های کارگاهی با استفاده از تکنولوژی آموزشی است، در قضاوت‌های منطقی رفتارهای اجتماعی و هویت‌یابی ملی و تاریخی افراد متشکله جامعه اثر مستقیم و مثبت دارد.
وی ادامه داد: میراث مکتوب در مجموعه‌هایی جای می‌گیرد که شامل نسخه خطی نادر و آثار اوایل صنعت چاپ، کتاب‌ها، اسناد و انتشارات قدیمی که دارای اهمیت ویژه‌ای هستند است؛ هدایت نسل معاصر در هویت‌یابی مثبت، اساسی‌ترین تکلیف اندیشمندان صاحب نظران و فرهیختگان جامعه است. با تکیه بر افتخار به مواریث فرهنگی تاکید بر حفظ آن، مسئله مهم، عرضه و انتقال آن در جوامع فرهنگی است و ضرورت شناخت شیوه‌های انتقال با استفاده از تکنولوژی اطلاع رسانی ایجاب می‌کند که در توجه دادن افکار عمومی به احیای نسخ خطی و اسناد و بهره‌وری بهینه، گامی اساسی برداشته شود؛ نسخه‌شناسان و فهرست‌نویسان معاصر از فرزانگان فرهنگی در حفظ و اشاعه میراث غنی فرهنگی محسوب می‌شوند و باید جامعه علمی تقدیر شایسته‌ای از آنان به‌عمل آورد.
مدیر اسبق روابط عمومی و امور بین‌الملل مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: متاسفانه شمار نسخه‌نویسان نسخ خطی که در قید حیات هستند، بسیار اندک است که باید از تجارب ارزشمندشان در تربیت نیروی انسانی استفاده شود زیرا عدم تربیت نیروی انسانی مجرب در امر نسخه‌شناسی و فهرست‌نویسی نسخ خطی و اسناد، تهدید جدی برای آینده در استفاده از میراث‌گذشتگان و درک عمیق آن به شمار می‌رود؛ یکی از ابعاد تهاجم فرهنگی در جامعه ما حلقه مفقوده پیوند نسل معاصر با فرهنگ گذشته خویش است؛ نسلی که در هویت‌یابی دچار تردید شده است. متاسفانه این امر خطیر را خانواده، آموزشگاه، دانشگاه و اجتماع به‌صورت مطلوب و معتبر با در نظرگرفتن زمان و مکان و زمینه‌های روانشناختی و جامعه شناختی انجام نداده‌اند.
رئیس مرکز علمی کاربردی واحد 33 تهران بیان کرد: در نتیجه احساس خلاء فرهنگ خودی و گرایش به فرهنگ بیگانه تقویت شده است؛ باید تشکیل هویت را یک احساس این‌همانی و وحدت شخصیت بدانیم که توسط فرد، احساس و از سوی دیگران تشخیص داده می‌شود و یا به قول «مارشیا» هویت‌یابی را مراحل ویرانگری در هویت و بازسازی ارزش‌ها و همانند‌سازی در دوران کودکی و یا بازسازی یک هویت بر اساس ویژگی‌های دوران نوجوانی یعنی تلقین احساسات جنسی و ارزیابی توانایی‌های ویژه این دوران نوجوانی بدانیم و یا دوران جوانی که فرد هویت خود را در نقش‌های آتی، اجتماعی، شغلی و ارزشی می‌شناسد و برای حصول این هویت تلاش می‌کند، متصور شویم.
بنائیان سفید یادآور شد: با توجه به نیازها، رقابت‌ها و گرایش‌ها یه نسل معاصر باید در تدوین کتب درسی، تامین نیروی انسانی و تمرین تکنولوژی آموزشی با برنامه‌ریزی مناسب در احیای نسخ خطی و اسناد، حرکت اساسی را آغاز کرد؛ شناخت منابع و موضوعات نسخ خطی و اسناد، طبقه‌بندی موضوعی، تعیین اولویت‌های پژوهشی بر اساس نیاز نسل معاصر، بهره‌وری از تجارب نسخه‌شناسان و فهرست‌نویسان و تدوین آن در یک فرایند علمی و سپس برنامه‌ریزی آموزشی، آموزش از طریق تدوین متون کتب درسی، کتاب‌های دانشگاهی و تخصصی با توجه به موضوعات مورد نیاز، تقویت پایگاه‌های اطلاعاتی و تکنولوژی اطلاع‌رسانی مربوط به نسخ خطی و اسناد، تشکیل دوره‌های کارشناسی ارشد کتابداری با گرایش فهرست‌نویسی نسخ خطی و اسناد، تشکیل کارگاه‌های آموزش عملی فهرست‌نویسی، نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی، آموزش سبک‌شناسی نسخ خطی و اسناد ادوار مختلف، آموزش روش‌های تصحیح نسخ خطی و ایجاد وحدت رویه در آن، آموزش روش‌های جدید حفظ و نگهداری مواد خطی در مراکز کتابداری و اطلاع رسانی، آشنایی با خطوط اسلامی و کهن در ادوار مختلف از جمله راهکارهای عملی موثر است.
وی اظهار کرد: در تحقق مطالب فوق باید اقدام بایسته‌ای جهت طراحی و برنامه‌ریزی دوره‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت آموزش فهرست‌نویسی نسخ خطی و اسناد فراهم شود که وجود این رشته مهم در دانشگاه‌های حوزه علوم انسانی به ویژه رشته کتابداری کاملا مشهود است؛ انتظار می‌رود از جامعه به‌ویژه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نسبت به مجوز برگزاری دوره‌های کارشناسی ارشد با گرایش فهرست‌نویسی نسخ خطی و اسناد در یکی از دانشگاه‌های ایران اقدام کند و در سال ۸۷ با همت و تلاش مرکز پژوهش و آموزش کتابخانه مجلس شورای اسلامی و با نظرخواهی از متخصصان و خبرگان فنی از جمله دکتر نوش‌آفرین انصاری، استاد عبدالحسین حائری، استاد علینقی منزوی، دکتر حبیب‌الله عظیمی، دکتر اسدالله آزاد و سیمین نیازی، نسبت به تهیه طرح یک دوره آموزش کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی با گرایش فرصت نویسی نسخ خطی و اسناد اقدام شد.
محمد بنائیان سفید در خاتمه اظهار امیدواری کرد: با همدلی و تلاش اندیشمندان، نسخه‌شناسان، فهرست‌نویسان و مصححان نسخه‌های خطی بتوانیم گامی اساسی در پیوند نسل معاصر با میراث مکتوب اسلامی ملی برداریم.
