«باسمه تعالی »
«دلایل انحطاط و سقوط جامعه از دیدگاه حضرت علی(ع):(قسمت دوم مقاله)که ضرورت آنها از نظر جامعه شناسی،روانشناسی ومدیریتی مورد تاکید است.
در قسمت اول مقاله به دوازده عامل پیشرفت جامعه درحکمرانی اسلامی و چهار عامل کلی سقوط دولتها را از منظر علی (ع)بیان کردیم؛دراین قسمت به ۳۷عامل سقوط وانحطاط جوامع اشاره می کنیم.که باید مورد توجه حاکمان وامت اسلامی باشد.اولین عامل و مهمترین عامل انحطاط جامعه «جنگ و خونریزی» است(خطبه ۱۰۱، ۲۶)، دومین عامل« عدم ارتباط مردم با یکدیگر مثل دوران جاهلیت» (خطبه ۲۶)، سومین عامل « بت‌پرستی»چه به شکل قدیم ,چه به شکل جدید آن (خطبه ۲۶)، چهارمین عامل؛ «گناه و فساد زدگی», هر جامعه‌ای که روبه فساد برود تباه می‌شود، پنجمین عامل«ترک جهادبادشمن»(خطبه‌های ۲۷، ۹۷ و۱۸۰)، ششمین عامل؛«حیله‌گری »برخی خیال می‌کنند که حیله‌گری کار خوبی است و باعث پیشرفت آنها می‌شود, در حالی که از عوامل سقوط در جامعه است. هفتمین عامل سقوط «هواپرستی» است یعنی اینکه همه به سمت امیال خود حرکت کنند و به فکر خدا و مردم جامعه نباشند(خطبه ۵۰)، هشتمین عامل«بدعت گذاری در جامعه» است (خطبه ۵۰)نهمین عامل «التقاط‌گرایی» یعنی مخلوط کردن حق و باطل (خطبه ۵۰) إِنَّمَا بَدْءُ وُقُوعِ الْفِتَنِ أَهْوَاءٌ تُتَّبَعُ وَ أَحْکَامٌ تُبْتَدَعُ یُخَالَفُ فِیهَا کِتَابُ اللَّهِ وَ یَتَوَلَّی عَلَیْهَا رِجَالٌ رِجَالًا عَلَی غَیْرِ دِینِ اللَّهِ فَلَوْ أَنَّ الْبَاطِلَ خَلَصَ مِنْ مِزَاجِ الْحَقِّ لَمْ یَخْفَ عَلَی الْمُرْتَادِینَ وَ لَوْ أَنَّ الْحَقَّ خَلَصَ مِنْ لَبْسِ الْبَاطِلِ انْقَطَعَتْ عَنْهُ أَلْسُنُ الْمُعَانِدِینَ وَ لَکِنْ یُؤْخَذُ مِنْ هَذَا ضِغْثٌ وَ مِنْ هَذَا ضِغْثٌ فَیُمْزَجَانِ فَهُنَالِکَ یَسْتَوْلِی الشَّیْطَانُ عَلَی أَوْلِیَائِهِ وَ یَنْجُو الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ الْحُسْنی.دهمین عامل سقوط«مسخ ارزش‌ها» است که اگر در جامعه از بین برود عامل سقوط جامعه می شود (خطبه ۱۰۸و ۴۱ حکمت ۱۰۲ و ۴۶۸)، یازدهمین عامل سقوط« دوری کردن و فاصله گرفتن از دین و مذهب»است (خطبه ۸۸، ۱۵۶، ۱۹۲)، دوازدهمین عامل« بی‌توجهی به خیر خواهی رهبران الهی»(خطبه ۳۵)، سیزدهین عامل« بی‌تفاوتی در برابر مسئولیت و وظایفی که بر عهده افراد است» (خطبه ۱۰۸، ۲۷، ۶۷، ۱۸۰ ) چهاردهمین عامل« کفران نعمت» (خطبه ۸۸). پانزدهمین عامل« بی‌تفاوتی در برابر قانون شکنی» است(خطبه ۱۰۶) یعنی افراد در برابر هر کسی که قانون شکنی می‌کند هیچ سخنی بر زبان نیاورند. شانزدهمین عامل« واگذاری قدرت و حکومت به ناصالحان»(خطبه ۱۰۶) یعنی اینکه مثلا افراد در انتخابات افرادی را انتخاب کنند که شایستگی ندارند بلکه براساس فامیلی، گروه، قومی و حزب و جناح به افراد رای بدهند این باعث می‌شود که افراد لایق بر سر کار نیایند و جامعه دچار انحطاط شود. هفدهمین عامل« مهجور کردن قرآن» یعنی فاصله انداختن بین مردم و قرآن است (خطبه ۱۴۷، حکمت ۳۹۶)؛هجدهمین عامل «دنیا زدگی»(خطبه ۳۴، ۱۱۳، ۲۱۰ و نامه ۷۸)، نوزدهمین عامل« زشتی درون و بدگمانی به دیگران» (خطبه ۱۱۳)، بیستمین عامل« گرایش به ضد ارزش‌ها»(خطبه ۱۳۳و حکمت ۱۰۲) مثل اینکه سخاوت ارزش است و بخل ضد ارزش و جای این دو در جامعه با یکدیگر عوض شود(عوض کردن جای جلاد باشهید). عامل بیست‌و یکم در انحطاط جامعه« فتنه انگیزی» است که بیشترین نگرانی حضرت بر سر همین موضوع بود(خطبه ۱۵۱، ۸۹، ۱۶۴، ۱۰۱)،بیست ودومین عامل« تفرقه و جدایی» (خطبه ۱۹۲، ۲۵، ۲۷، ۱۲۷، ۱۴۶)، بیست و سومین عامل «یاری نکردن حق»؛ امروز در جامعه شاهد این موضوع هستیم که برخی خرده می‌گیرند که چرا از فلسطین و لبنان و …دفاع می‌کنید؟! در حالی که حضرت در (خطبه ۱۶۶) به این موضوع تاکید داشته‌اند و دروی کردن از این امر را یکی از عوامل انحطاط و سقوط عنوان کرده‌اند.بیست‌و چهارمین عامل« پیروی از رهبران ناصالح» است (خطبه ۶۲، ۳۴، ۳، ۹۳، ۹۷، ۱۰۱، ۱۵۱ و نامه یک)، بیست و پنجمین عامل «رویگردانی از خداوند»است (خطبه ۱۷۵ )عمل نکردن به احکام خداوند، پیروی نکردن از رهبران الهی(خطبه ۳۹، ۲۵، ۳۴، ۹۷، ۱۳۹، ۱۸۰، ۲۸۰، ۱۹۲، ۱۶۶ و نامه ۶۲) اگر رهبران پاک و پاکیزه در جامعه باشند و مردم از آن پیروی نکنند عامل انحطاط جامعه را فراهم کرده‌اند. ۲۶_عامل «تکبر و فخر فروشی،و پیروی ازمستکبران»(خطبه ۱۹۲)،
۲۷_عامل گناه زدگی، ۲۸_عامل « غفلت زدگی و غافل بودن مردم از حقایق و مسائل پیرامون »(خطبه ۳۴، ۱۷۵)، ۲۹_عامل «ترک امر به معروف و نهی از منکر»(خطبه ۱۹۲، حکمت ۳۷۴ و۳۷۵) ۳۰_عامل «ضعف و سستی» (خطبه ۱۸۰ و حکمت ۲۶۱) ,۳۱_عامل «مستی و غرور نعمت» (خطبه۱۸۷)،۳۲_عامل« گروه گرایی وحزب زدگی» به قدری جناح و حزب, حاکم شود که حق‌به‌حق دار نرسد افراد حق را رها کرده و درگیر حزب و دسته شوند (خطبه ۱۹۲، ۱۰، ۲۲),۳۳_عامل« بازگشت به روش‌های جاهلیت»(خطبه ۱۵۳، ۱۹۲ و نامه۱۵۲)،۳۴_عامل« اجرا نکردن احکام و حدود الهی»(خطبه ۱۹۳۵_عامل« بی‌توجهیبهحقوقدیگران»(نامه۷۲) ۳۶_عامل«بی‌تفاوتی دانشمندان جامعه»(حکمت ۲۸۳، ۲۷۳، ۲۷۲ خطبه ۲۳۳ ),_۳۷_ عامل«بخل ثروتمندان»است این شاخصها ومعیارها عامل انحطاط و سقوط جامعه از منظر علی (ع)به استناد نهج البلاغه در حکمرانی اسلامی می باشد.
وآخر دعوانا آن الحمدلله رب العالمین.
تألیف:دکتر محمد بنائیان سفید رئیس کار گروه تخصصی سبک زندگی در حکمرانی اسلامی.
