«باسمه تعالی»
قرآن کریم:«مَا لَكُمْ لَا تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقَارًا وقد خلقکم اطوارا»(هود؛۱۳)در مورد تفاوت های شخصیتی.
موضوع؛«هویت یابی چیست؟.بحران هویت چگونه ایجاد می شود،بحران اخلاقی در جهان معاصروراهکارهای مواجهه با چگونگی حل بحران‌ها:
نویسنده:دکتر محمد بنائیان سفید مدرس دانشگاه فرهنگیان و علمی کاربردی تهران موضوع بحث مابه سه مفهوم عمیق و به هم پیوسته در جهان معاصر می پردازد که درک آنها برای فهم چالشهای فردی و اجتماعی امروز ضروری است.بویژه در مسائل مبتلابه جهان معاصر می باشد.
در ادامه، این سه موضوع را به تفکیک و با ذکر ریشه ها و پیوندهایشان بررسی خواهیم کرد.
هویت یابی چیست؟
هویت یابی، فرآیند پویا و مداوم پاسخگویی به پرسش “من کیستم؟” است. این فرآیند شامل شکل گیری مجموعه ای از نگرشها، باورها، ارزشها و ویژگیهایی می شود که یک فرد را منحصربه فرد می کند و به زندگی او معنا و جهت می بخشد.
· عوامل شکل دهنده هویت: هویت انسان تحت تأثیر عوامل متعددی شکل می گیرد که می توان آنها را در پنج مؤلفه اصلی دسته بندی کرد: عوامل جغرافیایی-اقلیمی، سیاسی-تاریخی، اقتصادی-معیشتی، فرهنگی (مانند زبان، هنر، اعتقادات و سنتها) و عوامل تربیتی ووراثی.
· انواع هویت: هویت ابعاد مختلفی دارد که از مهمترین آنها می توان به هویت فردی (ویژگیهای منحصربه فرد شخص)، هویت اجتماعی (نقشها و تعاملات فرد در گروهها و جامعه) و هویت فرهنگی اشاره کرد.
✓· نقش آموزش و پرورش: نظام های آموزشی رسمی، به ویژه از طریق اجرای اسنادی مانند سند تحول بنیادین در ایران، نقش بسیار مهمی در هدایت این فرآیند و کمک به دانش آموزان برای شکل گیری هویتی یکپارچه دارند.
بحران هویت و نشانه های آن:
بحران هویت به وضعیتی گفته می شود که فرد در آن دچار سردرگمی و تعریف نشدن هویت شخصی خود می شود(گم شدن درخود). این مفهوم را نخستین بار اریک اریکسون، روانشناس مشهور، مطرح کرد. بحران هویت معمولاً در دوره های پرتغییر زندگی مانند نوجوانی و جوانی آشکارتر است، اما می تواند در هر سنی و به دنبال تغییرات بزرگ زندگی رخ دهد.
✓· علل و عوامل بحران: از جمله دلایل شکل گیری بحران هویت می توان به موارد زیر اشاره کرد:
✓· تضاد بین انتظارات شخصی و فشارهای اجتماعی یا خانوادگی
✓· تغییرات ناگهانی و استرس زا در زندگی (مانند مهاجرت، از دست دادن شغل یا عزیزان، طلاق یا شکست در بعضی از خواسته ها)
✓· تجربه رویدادهای مختلف.
✓ · تضادهای فرهنگی در زندگی در محیط های چندفرهنگی
✓ · عدم شکل گیری( secure attachment) و احساس امنیت در دوران کودکی که البته در جوانی مسیر زندگی تحصیلی،شغلی،ومعیشتی واجتماعی.
✓· علائم و نشانه های بحران: فردی که با بحران هویت دست وپنجه نرم می کند، ممکن است علائم زیر را تجربه کند:
✓· احساس پوچی، بی هدفی و سردرگمی مداوم درباره خود،احساس بی کفایتی وناامیدی.
✓· دشواری شدید در تصمیم گیریهای مهم زندگی (مانند انتخاب شغل یا رشته تحصیلی با ازدواج ،وروابط وتعامل بادیگران)
✓ · احساس اضطراب، افسردگی، بی ارزشی و کاهش انگیزه و احساس کهتری.
✓· زیر سؤال بردن constant ارزشها، باورها و علایق گذشته،تمدن و فرهنگ و هویت انسانی واخلاقی.
✓ · احساس عدم تعلق به هیچ گروه یا جامعه ای،انزواطلبی.
بحران اخلاقی در جهان معاصر:
بحران اخلاقی به وضعیتی گفته می شود که در آن معیارها و ارزشهای اخلاقی در یک جامعه کمرنگ یا دگرگون می شوند و رفتارهای ناهنجار به طور گسترده رواج می یابد. این بحران، ریشه در بحران هویت جمعی دارد؛ زمانی که جامعه به عنوان یک کل، در پاسخ به پرسش “ما که هستیم و چه ارزشهایی ما را تعریف می کند؟” دچار تردید و آشفتگی می شود.
· ریشه ها از نگاه منتقدان: از منظر برخی تحلیلگران، ریشه های این بحران در جهان معاصر را می توان در موارد زیر جستجو کرد:
✓· حاکمیت بینش مادی (سکولاریسم): تفسیر صرفاً مادی از جهان و انسان، که به حذف یا کمرنگ شدن نقش دین و معنویت از عرصه زندگی عمومی منجر شده است.
✓ · آزادی جنسی افراطی و فروپاشی کانون خانواده: ترویج بی ضابطه گی در روابط جنسی که به عنوان یکی از پیامدهای بینش مادی، بنیان خانواده را تضعیف کرده استواستحکام نظام حیات خانواده را ویران می کن
✓· فردگرایی افراطی: تمرکز بر خواسته ها و لذتهای فردی به بهای نادیده گرفتن مسئولیتهای اجتماعی،پاسخگویی و فضایل اخلاقی.
✓· پیامدهای بحران اخلاقی: این بحران، پیامدهای خطرناکی به همراه داشته که آمارها آن را تأیید می کنند، از جمله: افزایش اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب،خودکشی ها،گرایش به اعتیاد مواد مخدر،وماجراجویی های خطرناک.
✓· افزایش نرخ خودکشی و جرم
✓· شیوع بیماریهای مقاربتی
✓· افزایش طلاق و تولدهای خارج از ازدواج,آثارازدواج های سفید.
✓· فقر و آسیب پذیری کودکان
پیوند سه مفهو از هویت تا فضیلت:
این سه مفهوم، زنجیرهای به هم پیوسته تشکیل می دهند:
1. هویت یابی پایه و اساس است. وقتی فرد یا جامعه نتواند به درستی به پرسش “کیستم؟” پاسخ دهد، دچار بحران هویت می شود.
2. این بحران هویت، باعث سست شدن مبانی ارزشی می شود، زیرا فرد یا جامعه نمی داند بر چه اساسی باید “خوب” را از “بد” تشخیص دهد. در اینجاست که بحران اخلاقی پدیدار می گردد.(عدم شناخت سره از ناسره)
3. درونی کردن فضایل اخلاقی، پادزهر این بحرانهاست. فضیلت، تنها انجام یک کار درست نیست، بلکه “عادت و خصیصه پایدار روحی و شخصیتی” است که فرد را به گونه ای نهادینه شده به فکر کردن، احساس کردن و عمل کردن ethically سوق می دهد. برای نمونه، یک فرد سخاوتمند نه تنها می داند که کمک کردن خوب است، بلکه با میل و رغبت درونی این کار را انجام می دهدولذت می برد.
راهکار: گذر از بحران با درونی سازی فضیلت های اخلاقی واخلاق حرفه ای:
برای خروج از این چرخه، باید به تقویت فرآیند هویت یابی بر مبنای معیارهای مستحکم و درونی کردن فضایل اخلاقی پرداخت:
✓· تقویت هویت مبتنی بر معنویت: از دیدگاه اندیشمندانی مانند شهید مرتضی مطهری، عنصر معنویت و دینداری می تواند کانون اصلی هویت ایرانی را تشکیل دهد و به دیگر عناصر هویت ساز معنا و جهت ببخشد.
✓· نقش ایمان در تحول اخلاقی: از منظر اسلامی، ایمان تنها یک باور شناختی نیست، بلکه “تسلیم قلبی” است که هم به ارزشمندی فضایل اخلاقی بینش می بخشد (بعد شناختی) و هم انگیزه و قدرت درونی برای عمل به آنها ایجاد میکند (بعد انگیزشی).یعنی بینش،انگیزش وگرایش.
✓· خودشناسی و مشاوره: برای مقابله با بحران هویت فردی، اقداماتی مانند خودشناسی، مراجعه به مشاوره روانشناختی و تلاش برای تعیین اولویت ها و ارزشهای شخصی بسیار کارساز است.
· نقش کلیدی نهادها: نهادهای اجتماعی مانند خانواده و آموزش و پرورش و رسانه ها با ارائه الگوهای هویتی سالم، ایجاد فضای ارتباطی ایمن و تقویت خودآگاهی می توانند از بروز بحران هویت پیشگیری کنند.
این توضیحات نشان می دهد که بحرانهای هویت و اخلاق در جهان امروز، ریشه در یکدیگر دارند و حل آنها نیازمند بازتعریف هویت فردی و جمعی بر پایه معیارهای اصیل و پایدار است.البته پاسخ علمی،منطقی،وعملیاتی ودرونی کردن مبانی و ارزشها درمواجهه با بحران‌ها در سند تحول بنیادین آموزش وبرورس در فلسفه تربیت ،رهنامه یا دکترین تربیت وروش های عملیاتی واجرایی آن در میدان مدرسه وکلاس درس بوسیله معلمان فرهیخته ودلسوز با برنامه ریزی درست،وکتاب درسی مناسب وبکار گیری از ظرفیت های بی بدیل دانش آموزان،وعپاصر سهیم وموثر خانواده ،حاکمیت و نهادهای مردمی می توان اهداف غایی را در رسیدن به حیات طیبه وتمدن نوین اسلامی محقق نمود.وآخر دعوانا ان الحمدلله رب العالمین
