«باسمه تعالی»
قال علی (ع):«من کرمت علیه نفسه،لم یهنها بالمعصیه»کسی که کرامت(عزت نفس)خود را درک کند، خود را به گناه ،(و کار بد وخطا) آلوده نمی کند.
موضوع:«چگونه خودباوری,عزت نفس و ما می توانیم را در کودکان شکوفا کنیم؟»:
نویسنده :دکتر محمد بنائیان سفید:
این سؤال مهم و کاربردی. تقویت “خودباوری” عزت نفس ،و روحیه “ما می توانیم” در کودکان و نوجوانان،مطرح می شود. سرمایه‌گذاری برای ساختن آینده‌ای درخشان است. عملیاتی کردن این مفهوم نیازمند یک برنامه جامع، همه‌جانبه و مستمر است که در ادامه به راهکارهای اجرایی و عملی آن می‌پردازیم:
الف) پایه‌ریزی بنیان‌های فکری و عاطفی (در خانه و مدرسه،واجتماع)
۱. تغییر زبان گفتگو:
✓• به جای تحقیر و سرزنش: از جملات مثبت و تشویقی استفاده کنید.
· غلط:”چرا اینقدر تنبلی؟” / درست: “می‌دانم که می‌توانی از پسش بربیایی، من کنارت هستم.”
✓• غلط:”ببین فلانی چقدر موفق شده؟!” / درست: “امروز نسبت به دیروز خودت چقدر پیشرفت کرده‌ای!”
✓• تأکید بر “تلاش” به جای “نتیجه”:
✓• به جای گفتن “آفرین که ۲۰ گرفتی”، بگویید: “آفرین! می‌بینم چقدر برای این امتحان تلاش کردی و نتیجه‌اش را دیدی.” این کار باعث می‌شود شکست را پایانی بر مسیر ندانند.
۲. دادن حق انتخاب و مسئولیت:
✓• به کودکان و نوجوانان در حد سنشان مسئولیت واگذار کنید. حتی اگر کارها به کندی یا با اشتباه انجام شود.
✓• کودکان: انتخاب لباس، مرتب کردن اتاق، آب دادن به گلها.
✓• *نوجوانان: مدیریت هزینه‌های شخصی، مشارکت در تصمیم‌های خانوادگی، برنامه‌ریزی برای یک سفر.
· این کار پیام می‌دهد: “ما به توانایی تو اعتماد داریم.”(شناخت ظرفیت ها و توانمندی هاخود).
۳. طبیعی جلوه دادن شکست و تبدیل آن به فرصت یادگیری:
✓• داستان شکست‌ها و پیروزی‌های افراد موفق (مانند ادیسون، پروفسور سمیعی، ورزشکاران) را برایشان تعریف کنید.
✓• وقتی در کاری شکست می‌خورند، با آنان “گفت‌وگوی پس از شکست” داشته باشید:
✓• “از این تجربه چه یاد گرفتی؟”
✓• “دفعه بعد چه کار متفاوتی می‌توانی انجام دهی؟”
✓• “چه مهارتی نیاز داری تا قوی‌تر شوی؟”
ب) راهکارهای عملی و کاربردی (اجرایی)
۱. پروژه‌های کوچک و موفقیت‌آمیز:
✓• از آنان بخواهید یک هدف کوچک و قابل دستیابی برای خود تعیین کنند (مثلاً یادگیری یک سرودباآهنگ، ساخت یک کاردستی پیچیده، خواندن یک کتاب در هفته).
✓• مسیر رسیدن به هدف را به قدم‌های کوچک تقسیم کنید و هر قدم که برداشته شد، تشویقشان کنید.
✓• نتیجه: تجربه شیرین “من توانستم” را در وجودشان نهادینه می‌کند.
۲. استفاده از قدرت “الگوسازی” و “داستان‌گویی”:
· آنان را با شخصیت‌های تاریخی، علمی و فرهنگی،ودینی که با تکیه بر خودباوری به موفقیت رسیده‌اند، آشنا کنید. (مانند:امام خمینی(ره)،شهید سلیمانی، محمود حسابی، مریم میرزاخانی، شهید بابایی و…).
✓• از پیشرفت‌ها و توانمندی‌های خود کشورمان در زمینه‌های مختلف (علمی، ورزشی، فناوری،دفاعی،هسته ای) برایشان بگویید تا بذر “ما می‌توانیم” ملی نیز در وجودشان کاشته شود.
۳. ایجاد فضای امن برای ابراز وجود:
✓• در جمع‌های خانوادگی یا کلاسی، از آنان نظر بخواهید و به نظراتشان احترام بگذارید، حتی اگر با شما مخالف باشند.
✓• به آنان بیاموزید که می‌توانند محترمانه “نه” بگویند و از حریم شخصی خود دفاع کنند. این کار عزت نفس را تقویت می‌کند.
۴. تقویت مهارت‌های حل مسئله:
✓• به جای اینکه بلافاصله راه‌حل را در اختیارشان بگذارید، با پرسش‌های راهبردی، ذهن آنان را برای یافتن راه‌حل فعال کنید.
✓• مثال: “به نظرت چه راه‌هایی برای حل این مشکل داری؟” “اگر این راه را انتخاب کنی، چه نتیجه‌ای خواهد داشت؟”(طرح مسئله خواستن را حل از ایشان،ایده یابی)
۵. فعالیت‌های گروهی و جمعی:
✓• تشویق به مشارکت participation در تیم‌های ورزشی، گروه‌های سرود، اردوهای دانش‌آموزی و پروژه‌های گروهی.
✓• موفقیت در یک کار تیمی، این باور را تقویت می‌کند که “ما با هم می‌توانیم” به اهداف بزرگ دست یابیم(خرد جمعی)
ج) نقش مربیان و معلمان در مدرسه
✓• اجرای “برنامه درسی مبتنی بر پروژه” (Project-Based Learning): که در آن دانش‌آموز برای تولید یک خروجی ملموس (مثلاً یک گزارش، یک ماکت، یک وبسایت) باید تحقیق کند، برنامه‌ریزی کند و با دیگران همکاری نماید.
✓• ایجاد “تابوی اشتباه‌کردن” را در کلاس بشکنند: به دانش‌آموزان اطمینان دهند که کلاس، محیطی امن برای آزمون و خطاست.
✓• تشخیص و پرورش استعدادهای متنوع: هر کودک و نوجوانی در حوزه‌ای استعداد دارد(تفاوت های فردی),معلم می‌تواند با شناسایی این استعدادها (هنری، ورزشی، اجتماعی، علمی) و ایجاد فرصت برای بروز آن، خودباوری را در وجود دانش‌آموز تقویت کند.
نکته نهایی و هشدار:
✓• صبور باشید: خودباوری یک شبه ایجاد نمی‌شود. این فرآیندی تدریجی و نیازمند تکرار است.صداقت داشته باشید: تشویق باید واقعی و متناسب با عمل باشد. تشویق بی‌مورد و اغراق‌آمیز، نتیجه معکوس دارد. ✓• الگوی عملی باشید: خود شما به عنوان والدین یا مربی، باید روحیه “ما می‌توانیم” و خوش‌بینی(مثبت اندیشی) را در برخورد با مشکلات زندگی خود نشان دهید. کودکان بیشتر از آنچه می‌گوییم، از آنچه انجام می‌دهیم یاد می‌گیرند.
با اجرای نظام‌مند این راهکارها در “خانه”، “مدرسه” و “جامعه”، می‌توانیم نسلی را پرورش دهیم که با اعتماد به نفس، خلاقیت و باور به توانایی‌های خود و جمع، برای فردای ایران عزیزمان تلاش می‌کنند.
وآخر دعوانا آن الحمدلله رب العالمین
نویسنده:دکتر محمد بنائیان سفید
