«باسمه تعالی»
موضوع بحث:«تبیین وتوضیح مولفه‌های عملیاتی واجرایی و راهکارهای هشتگانه در سند نقشه جامع مهندسی فرهنگی کشور وبخش فرهنگی سند سبک زندگی».
تبیین وتدوین:دکتر محمد بنائیان سفید.
عضو هیأت میز اندیشه ورز سبک زندگی ایرانی اسلامی شورای عالی انقلاب فرهنگی.
«سند نقشه جامع مهندسی فرهنگی کشور» اشاره دارد که اسناد بالادستی مشابهی (مانند اسناد سبک زندگی ایرانی اسلامی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی) دارد. بر این اساس، توضیح مختصر و مفیدی در مورد مولفه‌های عملیاتی و اجرایی و همچنین «راهکارهای هشتگانه» ارائه می‌شود:
۱. مولفه‌های عملیاتی و اجرایی (Operational & Executive Components).
این مولفه‌ها، بخشی از سند هستند که چگونگی تحقق اهداف کلان را به صورت عینی و ملموس مشخص می‌کنند. آنها پل ارتباطی بین تئوری و عمل هستند.
مولفه‌های کلیدی عبارتند از:
· برنامه‌های عملیاتی (Action Plans):
· تعریف: برنامه‌های تفصیلی که شامل فعالیت‌های مشخص، گام‌به‌گام و زمان‌بندی شده هستند.
· مثال: “اجرای طرح ملی آموزش مهارت‌های فنی و حرفه‌ای برای ۱۰۰,۰۰۰ مهندس در مدت ۵ سال.”
· پروژه‌ها (Projects):
· تعریف: initiativesهای مشخص و محدود در زمان که برای تولید یک خروجی خاص تعریف می‌شوند.
· مثال: “طرح ایجاد پارک فناوری تخصصی در حوزه نانو فناوری.”
· مسئولیت‌ها و نهادهای مجری (Responsibilities & Executing Bodies):
· تعریف: مشخص کردن نهاد، وزارتخانه یا سازمانی که مسئولیت اصلی اجرای هر برنامه یا پروژه را بر عهده دارد.
· مثال: “وزارت راه و شهرسازی مسئول اجرای سند راهبردی نظام مهندسی ساختمان.”
· زمان‌بندی (Timeline & Milestones):
· تعریف: تعیین جدول زمانی برای شروع و پایان فعالیت‌ها و همچنین نقاط عطف (Milestones) برای ارزیابی پیشرفت.
· مثال: “پایان فاز اول مطالعاتی تا پایان سال ۱۴۰۳.”
· منابع و بودجه‌ریزی (Resources & Budgeting):
· تعریف: برآورد و تخصیص منابع مالی، انسانی و فناوری مورد نیاز برای اجرای برنامه‌ها.
· مثال: “تخصیص اعتبار خاص از صندوق توسعه ملی برای پروژه‌های زیرساختی مهندسی.”
· شاخص‌های ارزیابی و پایش (Monitoring & Evaluation Indicators):
· تعریف: تعیین معیارهای کمی و کیفی برای سنجش میزان پیشرفت و موفقیت برنامه‌ها.
· مثال: “کاهش ۲۰ درصدی مصرف انرژی در ساختمان‌های جدید نسبت به استاندارد پایه.”
۲. راهکارهای هشتگانه (The Eightfold Strategies/Measures)
منظور از “راهکارهای هشتگانه” در اسنادی مانند این، معمولاً هشت محور یا بسته سیاستی اصلی است که برای تحقق اهداف سند طراحی شده‌اند. این راهکارها معمولاً کلان‌تر از اقدامات عملیاتی هستند.
محورهای معمول این راهکارها (با توجه به اسناد مشابه) می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
1. تحول در نظام آموزش مهندسی:
· بازنگری در curricula دروس، تقویت آموزش‌های مهارت‌محور، ارتقای کیفی دانشگاه‌ها و ارتباط بیشتر با صنعت.
2. نوسازی و تقویت پژوهش و فناوری:
· جهت‌دهی پژوهش‌های مهندسی به سمت حل مسائل ملی، توسعه آزمایشگاه‌های مرجع و تجاری‌سازی یافته‌های پژوهشی.
3. نظاممند کردن خدمات مهندسی و ارتقای بهره‌وری:
· استانداردسازی فرآیندها، توسعه نظام صلاحیت‌حرفه‌ای، به‌کارگیری فناوری‌های نوین مانند BIM.
4. تحول در نظام حکمرانی و مدیریت بخش مهندسی:
· ساماندهی نهادهای متولی، شفاف‌سازی قوانین و کاهش موازی‌کاری‌ها.
5. توسعه سرمایه انسانی و ارتقای جایگاه مهندسان:
· برنامه‌ریزی برای اشتغال بهینه، توسعه مستمر مهارت‌ها (Continuous Development) و صیانت از حقوق حرفه‌ای.
6. تقویت تولید داخلی و توسعه صنایع پایین‌دستی:
· حمایت از طراحی و ساخت داخل، خودکفایی در فناوری‌های راهبردی و توسعه زنجیره تأمین مواد اولیه.
7. ارتقای ایمنی، کیفیت و پایداری در طرح‌ها و پروژه‌ها:
· اجرای دقیق مقررات ملی ساختمان، توجه به مبانی پدافند غیرعامل و توسعه پایدار.
8. تعامل سازنده با جهان و توسعه صادرات خدمات مهندسی:
· حضور فعال در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی، انتقال فناوری و هم‌افزایی با مراکز علمی جهانی.
جمع‌بندی:
مولفه‌های عملیاتی،پاسخ به سؤال “چگونه و با چه اقداماتی؟” هستند و راهکارهای هشتگانه، محورهای کلان و راهبردی برای هدایت این اقدامات محسوب می‌شوند. برای دریافت جزئیات دقیق‌تر، مطالعه متن اصلی سند نقشه جامع مهندسی کشور وتدوین اسناد سبک زندگی ایرانی اسلامی،مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی که به عنوان قطب نمای عملیاتی واجرایی در عرصه های مختلف می باشد،که توسط دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام یا نهادهای مشابه منتشر شده است، ضروری می‌باشد.
در ذیل به مثال های مربوط به مولفه‌های هشتگانه سند مهندسی فرهنگی وسبک زندگی اسلامی ایرانی اشاره می کنیم:
قطعاً استفاده از مثال‌های عینی در حوزه فرهنگ، درک این مفاهیم را بسیار ملموس‌تر می‌کند. در ادامه، مولفه‌های عملیاتی و راهکارهای هشتگانه را با ذکر مثال‌هایی در حوزه «مهندسی فرهنگی» «وسبک زندگی» توضیح می‌دهم:
۱. مولفه‌های عملیاتی و اجرایی در مهندسی فرهنگی،وسند سبک زندگی
این مولفه‌ها، چگونگی تبدیل آرمان‌های فرهنگی به اقدامات ملموس را نشان می‌دهند.
· برنامه‌های عملیاتی (Action Plans):
· مثال: «اجرای طرح ملی کتابخوانی خانواده در ۱۰۰۰ کتابخانه عمومی سراسر کشور با مشارکت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سپاه پاسداران، آموزش وپرورش به مدت ۲۴ ماه.»
· توضیح: این برنامه، کاملاً مشخص، زمان‌بندی شده و دارای نهاد مجری است.
· پروژه‌ها (Projects):
· مثال: «احداث ۵۰ خانه فرهنگ محله‌محور در شهرهای بزرگ با اولویت مناطق کم‌برخوردار.»
· توضیح: این یک پروژه عمرانی-فرهنگی با خروجی فیزیکی مشخص و محدودیت زمانی است.
· مسئولیت‌ها و نهادهای مجری:
· مثال: «سازمان صدا و سیما موظف است تولید سریال‌های تلویزیونی با محوریت تقویت ارزش‌های خانواده و ایثار را تا سقف ۲۰۰ ساعت در سال افزایش دهد.»
· توضیح: در اینجا مسئول اجرا به وضوح مشخص شده است.
· زمان‌بندی و نقاط عطف:
· مثال: «نقطه عطف ۱ (پایان سال اول): تدوین و انتشار ۲۰ عنوان کتاب کودک با محوریت سبک زندگی ایرانی-اسلامی. نقطه عطف ۲ (پایان سال سوم): راه‌اندازی ۱۰ استودیوی بازی‌سازی داخلی با محتوای بومی.»
· توضیح: این زمان‌بندی، امکان پایش مرحله‌ای را فراهم می‌کند.
· منابع و بودجه‌ریزی:
· مثال: «تخصیص ۵۰ میلیارد تومان از محل اعتبارات ملی به وزارت ورزش و جوانان،وآموزش وپرورش برای گسترش اردوهای فرهنگی-سیاسی دانش‌آموزی.»
· توضیح: بدون تخصیص بودجه مشخص، اکثر برنامه‌ها عملیاتی نمی‌شوند.
· شاخص‌های ارزیابی و پایش:
· مثال: «افزایش ۱۵ درصدی سرانه مطالعه کتاب‌های غیردرسی در بین نوجوانان طی ۵ سال، بر اساس پیمایش‌های ملی.»
· توضیح: این شاخص، موفقیت برنامه را به صورت کمی و قابل اندازه‌گیری می‌سنجد.
۲. راهکارهای هشتگانه در مهندسی فرهنگی وسبک زندگی (با مثال)
این راهکارها، محورهای کلان برای حرکت در مسیر صحیح فرهنگی هستند.
۱. اصلاح و تقویت «نظام آموزش و پرورش» فرهنگی:
* مثال:«بازنگری در کتاب‌های درسی دوره های مختلف تحصیلی برای تقویت هویت ملی،اخلاقی-دینی،تربیتی، فرهنگ کار و خلاقیت، و کاهش محتوای حافظه‌محور.»
۲. نوسازی و توسعه «فناوری‌های فرهنگی و رسانه‌ای»:
* مثال:«حمایت همه‌جانبه از توسعه بن سازه های سکو (پلتفرم‌های) پخش ویدیویی داخلی (مشابه Netflix) و سخت‌افزارهای فرهنگی (مانند تبلت‌های دانش‌آموزی امن) برای کاهش وابستگی به خارج.»
۳. ساماندهی «نهادها و موسسات فرهنگی وآموزشی»:
* مثال:«شفاف‌سازی و ساماندهی فعالیت موسسات فرهنگی غیرمتعلق به دولت و ایجاد سامانه رتبه‌بندی و نظارت مردمی بر عملکرد آنها.»
۴. تحول در «اقتصاد و معیشت فعالان فرهنگی وآموزشی»:
* مثال:«اعطای تسهیلات کم‌بهره و معافیت‌های مالیاتی به ناشران، تولیدکنندگان فیلم‌های فاخر و هنرمندان عرصه‌های سنتی برای رفع دغدغه معیشت و افزایش تولید کیفی.»
۵. ارتقای «سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی»:
مثال:«اجرای طرح‌های مشارکت محلی مانند «همیاران محله» ومدارس،ودانشگاه. برای حل مسائل فرهنگی هر منطقه با خودجوشی مردم.»
۶. صیانت از «هویت و ارزش‌های بنیادین»:
* مثال:«تدوین و اجرای منشور حفاظت از زبان فارسی در فضای مجازی، رسانه‌ها و علائم تجاری.»
۷. تعامل هوشمند با «فرهنگ جهانی»:
* مثال:«توسعه دیپلماسی فرهنگی،ورفتاری، فعال با تاکید بر معرفی دستاوردهای فرهنگی ایران اسلامی به جهان از طریق راه‌اندازی خانه‌های فرهنگ در کشورهای هدف.».
۸. پایش و ارزیابی مستمر «فضای گفتمان فرهنگی،ورفتاری جامعه»:
* مثال:«راه‌اندازی دیده‌بان فرهنگی ملی متشکل از اندیشکده‌ها و دانشگاه‌ها،گفتمان ها، برای رصد، پایش و تحلیل روندهای فرهنگی ورفتاری و ارائه هشدارهای به‌موقع به تصمیم‌گیران.»
جمع‌بندی نهایی:
همان‌طور که ملاحظه می‌فرمایید، راهکارهای هشتگانه مانند یک قطب‌نمای کلان عمل می‌کنند (مثلاً “تعامل هوشمند با فرهنگ جهانی” و «سبک زندگی ایرانی اسلامی») و مولفه‌های عملیاتی، نقشه راه و گام‌های اجرایی را برای حرکت در جهت آن قطب‌نما مشخص می‌کنند (مثلاً “راه‌اندازی خانه‌های فرهنگ در کشورهای هدف” ویا سبک زندگی رفتاری در مواجهه با بحران های هویت ،اخلاق،وزیست محیطی مبتنی بر فطرت»)
وآخر دعوانا آن الحمدلله رب العالمین
دکتر محمد بنائیان سفید
