«باسمه تعالی»
مولفه‌های پنج‌گانه مطروحه (تفکر وتعقل ،ایمان ،علم، عمل واخلاق) در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش:
تهیه وتنظیم:دکتر محمد بنائیان سفید.
این پنج مولفه ،چارچوب اصلی برای تربیت دانش‌آموز تراز نظام جمهوری اسلامی ایران را تشکیل می‌دهند. این مولفه‌ها به هم پیوسته و نظام‌مند هستند و در محیط مدرسه و کلاس درس باید به صورت عملیاتی جاری شوند.
در ادامه، هر یک از این مولفه‌ها به تفکیک، با تعریف و مثال مرتبط و کاربردی در کلاس درس توضیح داده می‌شود:
۱. تفکر و تعقل (حکمت)
· تعریف: پرورش توانایی تحلیل، استدلال، نقد، پرسشگری، حل مسئله و تصمیم‌گیری عاقلانه در دانش‌آموزان. این مولفه بر خلاف حافظه‌محوری صرف، بر فرآیند “فکر کردن” تأکید دارد.
· مثال در کلاس درس:
· درس: علوم اجتماعی / تاریخ
· فعالیت: معلم درباره یک واقعه تاریخی (مانند نهضت مشروطه) تنها داده‌های اصلی و مستند را ارائه می‌دهد. سپس از دانش‌آموزان می‌خواهد در گروه‌های کوچک:
· علل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این رویداد را تحلیل کنند.
· مواضع گروه‌های مختلف (علما، بازاریان، روشنفکران) را مقایسه و علت آن را استدلال کنند.
· پیامدهای مثبت و منفی آن را استخراج و با وضعیت کنونی ارتباط دهند.
· در این روش، به جای حفظ کردن تاریخ، دانش‌آموز می‌آموزد که مانند یک مورخ بیا ندیشد و رویدادها را در بستر خود تحلیل کند.
۲. ایمان (عقیده)
· تعریف: تقویت باور و اعتقاد قلبی به خداوند، مبانی دین اسلام و ولایت فقیه. این مولفه تنها به انتقال اطلاعات دینی محدود نمی‌شود، بلکه هدف آن ایجاد علاقه قلبی و تخلق به اخلاق اسلامی در دانش‌آموز است.
· مثال در کلاس درس:
· درس: علوم تجربی / فیزیک
· فعالیت: هنگام تدریس قوانین پیچیده و دقیق جهان هستی (مانند قانون جاذبه، نظریه انفجار بزرگ یا سیستم دقیق گردش خون)، معلم با طرح پرسش‌هایی مانند:
· “به نظر شما این نظم شگفت‌انگیز و قوانین ثابت در جهان، چه دلیلی می‌تواند داشته باشد؟”
· “آیا می‌توان تصور کرد که این سیستم بسیار پیچیده، بدون یک طراح هوشمند به وجود آمده باشد؟”
· این کار، دانش‌آموز را به تفکر درباره نشانه‌های خداوند در آفرینش سوق می‌دهد و ایمان او را از سطح حفظیات به سطح درک و کشف ارتقا می‌بخشد.
۳. علم (دانش).
· تعریف: کسب دانش، معلومات و مهارت‌های پایه و تخصصی که برای زندگی فردی و اجتماعی در دنیای معاصر ضروری است. این علم باید مفید، روزآمد و توانمندساز باشد.
· مثال در کلاس درس:
· درس: زبان انگلیسی
· فعالیت: به جای تأکید صرف بر حفظ کردن لغات و قواعد گرامری، معلم یک موقعیت واقعی (مانند “سفربه یک کشور خارجی” یا “معرفی خود و فرهنگ ایرانی به یک توریست”) را شبیه‌سازی می‌کند. دانش‌آموزان باید:
· با استفاده از واژگان و جملاتی که آموخته‌اند، یک دیالوگ کاربردی بنویسند و اجرا کنند.
· یک پاورپوینت ساده درباره یک جاذبه گردشگری ایران به زبان انگلیسی تهیه و ارائه دهند.
· در اینجا، علم (زبان انگلیسی) به یک ابزار کاربردی برای ارتباط و بیان هویت تبدیل می‌شود.
۴. عمل (رفتار).
· تعریف: ترجمه باورها، دانش و تفکرات به رفتار و عمل صالح در عرصه‌های فردی و اجتماعی. این مولفه بر “عملگرایی” و “مسئولیت‌پذیری” تأکید دارد.
· مثال در کلاس درس:
· درس: فارسی / تعلیمات اجتماعی
· فعالیت: پس از تدریس درس مربوط به “حفاظت از محیط زیست” یا “اهمیت کمک به همنوع”، معلم از دانش‌آموزان می‌خواهد یک پروژه عملی طراحی و اجرا کنند. مثلاً:
· گروهی مسئول تفکیک زباله‌های کلاس و مدرسه در طول هفته شوند.
· گروهی با همکاری هم، یک بازارچه خیریه برای کمک به دانش‌آموزان نیازمند مدرسه برگزار کنند.
· این فعالیت، دانش نظری را به یک اقدام ملموس و مسئولانه اجتماعی تبدیل می‌کند و “عمل صالح” را در زندگی دانش‌آموز نهادینه می‌کند.
۵. خلاقیت (نوآوری)
· تعریف: پرورش قدرت تخیل، ابتکار، نوآوری و آفرینندگی در دانش‌آموزان برای مواجهه فعال با مسائل و خلق راه‌حل‌ها و ایده‌های جدید.
· مثال در کلاس درس:
· درس: هنر / کار و فناوری
· فعالیت: معلم از دانش‌آموزان می‌خواهد با استفاده از مواد دورریختنی (مانند قوطی، بطری، مقوا و …) یک وسیله کاربردی یا یک اثر هنری خلق کنند. برای مثال:
· ساخت یک گلدان خلاقانه از بطری پلاستیکی.
· طراحی و ساخت یک اسباب‌بازی ساده با استفاده از چوب بستنی.
· در این فرآیند، به جای کپی‌کاری، از دانش‌آموز خواسته می‌شود با تفکر خود، برای مواد بلااستفاده، کاربردی جدید بیافریند و قدرت حل مسئله و نوآوری خود را تقویت کند.
جمع‌بندی و پیوند مولفه‌ها:
این پنج مولفه در عمل از یکدیگر جدا نیستند. یک پروژه علمی موفق (علم) نیاز به تفکر و خلاقیت دارد، از سوی دیگر، هنگامی که این پروژه در خدمت حل یک مشکل جامعه (مانند کمپین آب‌یاری درختان محله) قرار گیرد، به یک عمل صالح تبدیل شده و با انگیزه الهی (ایمان) تقویت می‌شود. بنابراین، معلم تحول‌آفرین کسی است که بتواند در طراحی فعالیت‌های کلاسی خود، این پنج مولفه را به صورت تلفیقی و نظام‌مندوهدفمدار اجرایی و استفاده کنید.
