«باسمه تعالی»
موضوع بحث:«بررسی رابطه‌ی ساحت علمی- فناوری را با برنامه درسی وهردو آن را با منابع انسانی و تربیت معلم در سند تحول بنیادین آموزش وپرورش با ذکر مثال توضیح می دهیم».
تدوین وتبیین:دکتر محمد بنائیان سفید مدرس دانشگاه فرهنگیان شهدای مکه تهران.
برای پاسخ به این موضوع، لازم است ابتدا مفاهیم کلیدی را به صورت جداگانه تعریف کرده و سپس ارتباط آنها را در چارچوب سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تبیین کنیم.باتوجه به تحولات وتطورات جوامع بویژه فناوریهای نوین و تکنولوژی باید روشهای تدریس با استفاده از تفکر وتعقل علمی و فناوری انجام پذیرد.
مفاهیم کلیدی:
1. ساحت علمی-فناورانه: یکی از شش ساحت تربیتی در سند تحول است. هدف این ساحت، تربیت افرادی است که با تفکر علمی آشنا باشند، بتوانند از فناوری بهره ببرند، در تولید فناوری مشارکت کنند و به صورت خردمندانه و مسئولانه با فناوری و پیامدهای آن مواجه شوند. این ساحت فقط یادگیری کار با کامپیوتر نیست، بلکه پرورش “فناورانه اندیشیدن” است.
2. برنامه درسی: نقشه راه یادگیری است که شامل اهداف، محتوا، روشهای تدریس، مواد آموزشی و روشهای ارزشیابی می‌شود. در سند تحول، برنامه درسی باید در خدمت تحقق اهداف همه ساحت‌های تربیتی، از جمله ساحت علمی-فناورانه باشد.
3. منابع انسانی و تربیت معلم: نیروی انسانی (مدیران، معلمان، کارکنان) مهم‌ترین رکن اجرای سند تحول هستند. تربیت معلم به فرآیند آماده‌سازی معلمان اشاره دارد که باید توانایی اجرای برنامه درسی جدید و هدایت دانش‌آموزان در مسیر ساحت‌های شش‌گانه را داشته باشند.
رابطه ساحت علمی-فناورانه با برنامه درسی:
برنامه درسی، ابزار و بستر اصلی برای محقق شدن ساحت علمی-فناورانه است. این رابطه یک رابطه دوسویه است:
· تأثیر ساحت بر برنامه درسی: ساحت علمی-فناورانه به برنامه درسی جهت می‌دهد. یعنی محتوا، روش‌ها و ارزشیابی برنامه درسی باید طوری طراحی شوند که مهارت‌های تفکر علمی، حل مسئله، خلاقیت و سواد فناورانه را در دانش‌آموزان تقویت کنند.
· تأثیر برنامه درسی بر ساحت: برنامه درسی خوب طراحی‌شوده، عامل تحقق ساحت علمی-فناورانه است.
مثال‌ها:
· مثال ۱ (تغییر در محتوا):
· برنامه درسی سنتی: در درس علوم، دانش‌آموزان فقط فرمول قوانین نیوتن را حفظ می‌کنند.
· برنامه درسی همسو با ساحت علمی-فناورانه: دانش‌آموزان در قالب یک پروژه، باید با استفاده از نرم افزارهای شبیه‌ساز (فناوری)، اثر جرم و سرعت را بر روی نیرو بررسی کنند، داده‌ها را ثبت و تحلیل کنند (مهارت علمی) و در نهایت یک گزارش از یافته‌های خود ارائه دهند. در اینجا، برنامه درسی محتوای خود را با هدف ساحت علمی-فناورانه هماهنگ کرده است.
· مثال ۲ (تغییر در روش تدریس):
· برنامه درسی سنتی: معلم درباره تاریخ اختراع برق سخنرانی می‌کند.
· برنامه درسی همسو با ساحت علمی-فناورانه: از دانش‌آموزان خواسته می‌شود به صورت گروهی با جستجو در اینترنت (فناوری)، درباره تأثیر اختراع برق بر انقلاب صنعتی تحقیق کنند (کسب اطلاعات)، سپس با نرم‌افزارهای ارائه مطلب، یافته‌های خود را به کلاس ارائه دهند (تولید محتوا). این روش، “یادگیری فعال” را جایگزین “یادگیری منفعل” کرده است.
· مثال ۳ (تغییر در ارزشیابی):
· برنامه درسی سنتی: امتحان کتبی با سوالات تستی از مفاهیم کتاب.
· برنامه درسی همسو با ساحت علمی-فناورانه: ارزشیابی بر اساس کیفیت انجام یک پروژه علمی (مانند ساخت یک آب‌پاش با استفاده از لوازم ساده یا برنامه‌نویسی یک بازی ساده) که در آن خلاقیت، دقت علمی و مهارت استفاده از ابزار سنجیده می‌شود.
رابطه هر دو (ساحت علمی-فناورانه و برنامه درسی) با منابع انسانی و تربیت معلم:
منابع انسانی (به ویژه معلمان)، حلقه اتصال برنامه درسی به دانش‌آموز و در نهایت، محقق کننده ساحت‌های تربیتی هستند. بدون معلم مجهز و توانمند، حتی بهترین برنامه درسی نیز روی کاغذ باقی می‌ماند.
رابطه به این صورت است:
ساحت علمی-فناورانه ← برنامه درسی بازطراحی‌شده ← معلم تربیت یافته و توانمند ← دانش‌آموز تراز سند تحول
مثال‌ها:
· مثال ۱ (لزوم تغییر در تربیت معلم):
· وضعیت نامطلوب: معلمی که در دانشگاه فرهنگیان فقط روشهای سنتی تدریس را آموخته است، نمی‌تواند یک پروژه مبتنی بر فناوری را در کلاس درس مدیریت کند. وقتی برنامه درسی به سمت “یادگیری مبتنی بر پروژه” پیش می‌رود، معلم باید بتواند نقش “راهنما” را ایفا کند، نه “منبع تمام دانش”.
· راه حل (تربیت معلم همسو): در دوره‌های تربیت معلم، باید کارگاه‌های عملی برای آشنایی با نرم‌افزارهای آموزشی، روشهای تدریس فعال، مدیریت کلاس‌های پروژه محور و ارزشیابی تکوینی گنجانده شود. یک معلم علوم باید خودش بتواند از شبیه‌سازها استفاده کند تا بتواند آن را به دانش‌آموزان بیاموزد.
· مثال ۲ (تأمین منابع انسانی متخصص):
· چالش: برای اجرای بخش “کار و فناوری” در برنامه درسی که بر ساحت علمی-فناورانه تأکید دارد، ممکن است به معلمی با تخصص در حوزه‌هایی مانند رباتیک یا برنامه‌نویسی نیاز باشد.
· راه حل (مدیریت منابع انسانی): آموزش و پرورش باید با استخدام نیروهای متخصص یا برگزاری دوره‌های توانمندسازی برای معلمان موجود، این خلأ مهارتی را پر کند. این نشان می‌دهد که “تربیت معلم” یک فرآیند مستمر (آموزش ضمن خدمت) است و فقط به دوره پیش از خدمت محدود نمی‌شود.
· مثال ۳ (تغییر نقش معلم):
· در یک کلاس درس با برنامه درسی جدید، معلم از دانش‌آموزان می‌خواهد با استفاده از تبلت‌های مدرسه، درباره یک مسئله محیط‌زیستی (مثل آلودگی هوای شهرشان) تحقیق کنند و راه‌حل ارائه دهند.
· در اینجا:
· ساحت علمی-فناورانه: هدف اصلی است (تقویت تفکر پژوهشی و استفاده از فناوری برای حل مسئله).
· برنامه درسی: بستر را با تعریف این پروژه و تدارک منابع فراهم کرده است.
· معلم (منبع انسانی): دیگر پاسخگو نیست، بلکه یک تسهیل‌گر است که به دانش‌آموزان در یافتن منابع معتبر، تحلیل داده‌ها و ارائه نتیجه کمک می‌کند. موفقیت این چرخه کاملاً به مهارت و نگرش همین معلم بستگی دارد.
جمع‌بندی نهایی:
در سند تحول بنیادین، ساحت علمی-فناورانه به عنوان یک هدف غایی تعریف می‌شود. برنامه درسی، ابزار و نقشه راه برای رسیدن به این هدف است. و منابع انسانی (معلمان)، رانندگان و مجریان این نقشه هستند. اگر هر یک از این حلقه‌ها ضعیف باشد، زنجیره تحول گسسته خواهد شد. بنابراین، موفقیت در تربیت دانش‌آموزی فناورانه اندیش، مستلزم بازنگری همزمان در برنامه‌های درسی و سرمایه‌گذاری جدی بر روی تربیت، توانمندسازی و مدیریت منابع انسانی است.
و آخر دعوانا آن الحمدلله رب العالمین
تدوین وتبیین:دکتر محمد بنائیان سفید
