منش ، اخلاق ، سبک زندگی و جایگاه معلم از منظر:سند تحول ،امامین انقلاب ،آیات و روایات و دانشمندان

بسمه تعالی

قال على (ع) : (العلم وراثة كريمة ، و الآداب حلل مجدده ، و الفكر مرآة صافية)

«منش ، اخلاق ، سبک زندگی و جایگاه معلم ازمنظر:سند تحول ،امامین انقلاب ،آیات وروایات ودانشمندان »

به مناسبت چهل و پنجمین سالگرد شهادت فیلسوف شهید آیت الله مرتضی مطهری و روز معلم )

نویسنده: محمد بنائیان سفید

دانش آموخته دوره دکتری تخصصی برنامه ریزی درسی.

1) «تحول و پیشرفت در آموزش و پرورش»

– آموزش و پرورش, نیازمند تحول ا ست توجه به جایگاه آموزش و پرورش و معیشت معلمان ضروری است. برای رسیدن به تحول و پیشرفت ، تنهامسیر بودجه نیست، بلکه استقرار نظام بهره وری و افزایش ظرفیت هاست. در حقیقت هر حرکت اصلاحی باید با توجه به اصول، مبانی و ارزشها باشد. توجه و اعتقاد به اصول و ارزشهای نظام ،یعنی اعتقاد به آزادی، استقلال، عزت و اقتدار کشور، مردم سالاری دینی، احترام به مردم که تبلور ارزشهای فردی و ملی را به همراه خواهد داشت و نیز بشریت و توسعه دستاورد دو گوهر علم و استقلال هستند.

البته تحول باید با دو هدف ارتقای کیفیت و کاهش هزینه صورت بگیرد،و مدیریت دانش بنیان و مبتنی بر علم باید در آموزش و پرورش نهادینه شود .(اجلاس ۹۴ آموزش و پرورش، ابوترابی)

جایگاه معلم: معلم کارگزار اصلی تعلیم و تربیت و قلب تپنده نظام آموزش هر کشور است و نظام آموزش هیچ کشوری جز به دست توانمند معلمان علاقه مند آن کشور سامان نمی یابد. هر چه هرم ارتقاء دانش ،توانایی، مهارت و صلاحیتهای حرفه ای و تخصصی ،اخلاق حرفه ای و تعلق سازمانی بالاتر باشد آن نظام تعلیم و تربیت موفق تر ،پویاتر و مؤثرتر خواهد بود. آنچه که کودکان و نوجوانان در مدرسه کسب می‌کنند، متأثر از خصوصیات ، شایستگیهای دینی، تربیتی، علمی، ،فرهنگی ،اجتماعی ،اخلاقی و معنوی معلمان است.

تحول نظام تعلیم و تربیت تحول و دگرگونی در نظام حکومتی را در برخواهد داشت، چرا که دانش آموختگان همین مدارس هستند که کارگزاران خدوم و پرتلاش و سازنده آینده کشور خواهند بود ،باید یک نوع تفکر سیستمی بین دو میز دانش آموزی با میز مدیریتی و کاری برحسب نیاز جامعه مورد توجه قرار گیرد.

امروزه سرمایه گذاری برای نظام تعلیم و تربیت هزینه بشمار نمی رود، بلکه سرمایه گذاری برای بشریت و وصول به عدالت اجتماعی محسوب میگردد در عصر معاصر با توجه به پیشرفتهای محیر العقول علم و فناوری ،هنوز هیچ چیز نتوانسته است جای معلم را پر کند و معلم به عنوان سرمایه های ملی هر کشور به شمار می رود، که سرمایه گذاری در دانشگاه فرهنگیان و ارتقاء جایگاه منابع انسانی در همه کشورهای جهان، نوعی سرمایه گذاری در پیشرفت و توسعه کشورها بحساب می آید، که با توجه به جایگاه علم و عالم در قرآن و جایگاه ویژه معلمین در نظام تعلیم و تربیت در ایران اسلامی باید اهتمام مضاعفی را مصروف نمود.

معلم گرانیگاه ،شاه بیت و لب اللباب نظام تعلیم و تربیت است، بی توجهی به نقش ماندگار معلم یعنی ایجاد چالش در تحقق اهداف و از دست دادن هویت، ماهیت و فلسفه وجودی آموزش و پرورش است.

-« اصول برنامه ریزی درسی در سه محور مطرح است»:

۱) برنامه ریزی درسی آشکار؛ یعنی آنچه که در سیلابسها و محتوای کتب درسی مطرح می شود.

2) برنامه ریزی درسی پنهان؛ یعنی ،رفتار ،گفتار ،نحوه تعامل، سبک زندگی ،معلم و دانش آموز و دست اندرکاران مدرسه که تأثیر زیادی در الگوپذیری دارد.

3) برنامه ریزی پوچ یا مغفول شده؛ یعنی آمادگی معلم و اشرافیت او بر مسائل تدریس، چنانچه مواردی که می بایست کتب درسی لحاظ می شد، اما نیامده است و یا مواردی که ضرورت نداشته است در کتب درس بیان شود، را شناسایی ، و علاوه بر اقدام پژوهی در کلاس درس به برنامه ریزان پیشنهاد نماید.

_«علت عدم موفقیت در تغییر نظام آموزش بی توجهی به نقش محوری معلم بوده است »:ما برای تحقق چشم انداز ۲۰ ساله نیاز به تحول عمیق در نظام آموزشی و تربیتی کشور داریم, معلم با پذیرش مسئولیت معلمی ، ایمان را در لوح جان و ضمیرهای پاک متعلمین حک می کند و ندای فطرت را به گوش آنان می رساند که در چهار ساحت:

1) حقیقت جویی؛ که دانش و علم را تولید می کند.

۲) نیکی طلبی؛ که اخلاق را بوجود می آورد.

3) زیبایی دوستی؛ که آفرینش و خلق هنر را در عرصه زندگی ایفا می کند.

۴) عبادت که تبلوری از پرستش عبد به معبود را متجلی می سازد و ساحت خلاقیت که عملکرد نوآوری آن تولید علم و تبدیل علم به تولید و تبدیل تولید به ثروت و سپس منظومه ی چرخه اقتصادی شکل می پذیرد.(استاد شهید مطهری)

های امام خمینی (ره) ؛ نقش معلم در جامعه را نقش ،انبیاء و انبیاء را معلم بشریت دانسته اند و فرمودند: «تمام ملت باید معلم باشند، فرزندان اسلام تمام افرادش باید معلم باشند و تمام افرادش متعلم.» مقام معظم رهبری (مدظله العالی) می فرمایند : «دست توانای معلم است که چشم انداز آینده ما را ترسیم می کند.»

شهید مطهری (ره): معلم کسی است که نیروی فکری متعلم را پرورش دهد و او را به سوی استقلال رهنمون و ابتکار او را زنده نماید و نیز خواست قلبی یک معلم این است که حیات بشر بر مدار ارزشها و کرامت 

انسانی وحقیقت وجودی انسان بچرخد.

1. بکارگیری قوه تخیل، یعنی کار را به خود دانش آموز سپردن و سپس بصورت سئوال، روشهای مطلوب را مطرح کردن، مثلاً در ساخت یک شیء بوسیله (الگو) ،بگوئیم آیا اگر اینطوری درست می شد بهتر نبود؟ و…..

2. طرح سئوالات انشعاب پذیر مثلاً طرح سئوال از آب که موارد استفاده چه چیزی شناور چه چیزی در آب فرو می رود و چراهای دیگر.

3. دادن سئوالات تکمیل شونده توسط خود دانش آموز مثلاً چه اتفاقی می افتد اگر همه سبزیجات طعم شکلات داشتند؟ ….

۴. استفاده یک شیء برای چند هدف یا چند طریق مختلف مثلاً به چند روش از یک کارد آشپزخانه می توان استفاده نمود با دکمه یا قاشق ……

5. سئوالات مختلف مثلاً شما اولین فردی هستید که با یک فضانورد یا رئیس جمهور و یا… ظرف سه دقیقه فرصت دارید که از او سئوال کنید چه سئوالاتی مطرح می کنید؟ آن را بنویسید و چرایی همین سئوالات را توضیح دهید.

«جایگاه معلم از منظر مقام معظم رهبری»

– احترام به استاد احترام به علم است.

– امروز همه باید تکریم به معلمان را در فضای فرهنگی جامعه و در ذهن مردم بیش از پیش تشدید کنند.

– این معلمان چقدر عزیزند, این شغل معلمی چقدر ارزشمند است, این مرتبه تعلیم و تربیت چقدر والا و بلند است ,که همه انسانهای فرزانه, انسانهای بزرگ و برجسته ,هر جائی که ،باشند خود را پرورده. ی دست معلم می دانند، سایه ی معلم را بر سر خودشان حس می کنند؛

– شما معلمان و مربیان نسل جوان هستید که فردا را می سازید و استکبار جهانی را مأیوس می کنید و نقطه امید روشن را در دل مستضعفان عالم زنده نگه می دارید.

– معلم با آموختن به یک انسان، کلید بهره برداری از گنجینه یی تمام نشدنی را به او میدهد.

– معلم؛ متحول کننده ی جان لایعلم انسانها به روان عالم است.

– نقش معلم و مربی در جامعه ما نقش تراز اول است.

– در منطق اسلام، مسئله تعلیم و تربیت به معنای زندگی بخشیدن به فرد و جامعه است؛ اما در نگاه تمدن مادی معیار ارزش گذاری معلم؛ قابلیت تبدیل فعالیتهای او به پول است.

– منبع: «پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر آثار مقام معظم رهبری»

– استاد مطهری معلم باید نیروی فکری متعلم را پرورش دهد و او را به سوی استقلال رهنمون شود، باید قوه ابتکار او را زنده کند؛), کار معلم آتش گیره دادن است برای مشتعل کردن درون (انسان) (۹۱/۲/۱۲ گل افسان، گل محمدی)

– خداوند متعال نسبت به شأن و مقام عالم و تعلیم عنایت خاصی مبذول داشته و آنان را بر سایر طبقات ممتازساخته است.

– على (علیه السلام) به احترام پدر و معلمت از جای برخیر ,هر چند فرمانروا باشی ؛تصنیف (غرر الحکم و دررالکلم ص۴۳۵)

«جایگاه و منزلت معلم در قرآن»

منش اخلاق و سبک زندگی حرفه ای، اثر

در ذهن آموزش و اثر در شخصیت و تربیت است، تفاوت تبلیغ، تعلیم و تحقیق از ديگاه حضرت آيه ا… جوادی آملی و اینکه تحقیق برای اساتیداست ،آموزش ،تبلیغ تعلیم و تحقیق با اندیشه می شود، اما پرورش اندیشه را به انگیزه تبدیل می کند تا به عمل برسد، سیطره فعالیت اندیشه و انگیزه در فرد و جامعه است رهبر کارها، انگیزه است نه اندیشه، اندیشه آن سواد خام را به انگیزه می رساند، انگیزه به بخش جزم برمی گردد و انگیزه به بخش ،عزم، آنجا که سخن از اراده ،محبت ،نیت ،خلوص و مانند آن است، آن را عقل عملی به عهده می گیرد ،عهده دارش انگیزه است و آنجا که سخن از حس ،تجربه ،خیال وهم و استدلال است آن را اندیشه به عهده می گیرد ،جامعه به همان اندازه که به اندیشه و علم نیاز دارد به انگیزه و عقل عملی هم نیازمند است، بلکه «بیشتر» با توجه به بیانات معظم له در منش و اخلاق معلم باید عشق و انگیزه نسبت به حرفه ی خود داشته باشد تا بتواند اندیشه ها را به منصه ی عمل گذارد، معنی منش در لغت دهخدا (یعنی خوی،) و ،طبیعت ،خوی، طبع و طبیعت و ،خصلت، نهاد و سرشت (ناظم الاطبا) منش یعنی ،فطرت، طینت، جنبیت، و عادت یادداشت مرحوم دهخدا).

– منشها نظام خلق و خوهای پایدار و قابل جابجائی ،هستند ساختارهای ساخت یافته ای که می تواند نقش ساخت دهند را ایفا نماید.

بوردیو: سازوکار درونی را منش (عادت واره ) می نامند که ذائقه مصرف کننده مانند مصرف موسیقی، نمایشهای تلویزیونی و….. که صرفاً یک انتخاب شخصی نیست بلکه ترجیحاً براساس موقعیت اجتماعی ساخته میشود و شکل می گیرد. (مک کی، ۱۹۹۷: ۳۴۰) .- منش یک اصل راهبردی و مولد است که عاملان و کارگزاران را به کنار آمدن با وضعیتهای غیره منتظره و دائماً در حال تغییر، قادر می سازد (بوردیو ۱۹۷۷ به نقل از لافی، ۲۰۰۷: ۱۸۷).

1. بکارگیری قوه تخیل یعنی کار را به خود دانش آموز سپردن و سپس بصورت سئوال روشهای مطلوب را مطرح کردن مثلاً در ساخت یک شیء بوسیله (الگو) ،بگوئیم آیا اگر اینطوری درست می شد بهتر نبود؟

2. طرح سئوالات انشعاب پذیر ،مثلاً طرح سئوال از آب که موارد استفاده چه چیزی شناور،چه چیزی در آب فرو می رود و چراهای دیگر.

3. دادن سئوالات تکمیل شونده توسط خود دانش آموز، مثلاً چه اتفاقی می افتد اگر همه سبزیجات طعم شکلات داشتند؟ ….

۴. استفاده یک شیء برای چند هدف یا چند طریق مختلف مثلاً به چند روش از یک کارد آشپزخانه می توان استفاده نمود با دکمه یا قاشق یاپیچ گوشتی و…

5. سئوالات مختلف مثلاً شما اولین فردی هستید که با یک فضانورد یا رئیس جمهور و یا… ظرف سه دقیقه فرصت دارید که از او سئوال کنید ،چه سئوالاتی را مطرح می کنید؟ آن را بنویسید و چرایی همین سئوالات را توضیح دهید.

«جایگاه معلم از منظر مقام معظم رهبری»

– احترام به استاد,احترام به علم است.

– امروز همه باید تکریم به معلمان را در فضای فرهنگی جامعه و در ذهن مردم بیش از پیش تشدید کنند.

– این معلمان چقدر عزیزند؟. این شغل معلمی چقدر ارزشمند است؟ این مرتبه تعلیم و تربیت چقدر والا و بلند است ؟که همه انسانهای فرزانه انسانهای بزرگ و برجسته هر جائی که باشند خود را پرورده ی دست معلم می دانند سایه ی معلم را بر سر خودشان حس می کنند؛

– شما معلمان و مربیان نسل جوان هستید که فردا را می سازیدو استکبار جهانی را مأیوس می کنید، و نقطه امید روشن را در دل مستضعفان عالم زنده نگه می دارید.

– معلم با آموختن به یک انسان، کلید بهره برداری از گنجینه ی تمام نشدنی را به او می دهد.

– معلم متحول کننده ی جان لایعلم انسانها به روان عالم است.

– نقش معلم و مربی در جامعه ما نقش تراز اول است.

– در منطق اسلام، مسئله تعلیم و تربیت به معنای زندگی بخشیدن به فرد و جامعه است؛ اما در نگاه تمدن مادی معیار ارزش گذاری معلم؛ قابلیت تبدیل فعالیتهای او به پول است.

– منبع: (پایگاه اطلاع رسانی دفتر نشر آثار مقام معظم رهبری).

– استاد مطهری: معلم باید نیروی فکری متعلم را پرورش دهد و او را به سوی استقلال رهنمون شود، باید قوه ابتکار او را زنده کند؛ کار(معلم), آتش گیره دادن است برای مشتعل کردن درون (انسان) (۹۱/۲/۱۲ گل افشان، گل محمدی)

– خداوند متعال نسبت به شأن و مقام عالم و تعلیم ،عنایت خاصی مبذول داشته و آنان را بر سایر طبقات ممتازساخته است.

– على (علیه السلام): به احترام پدر و معلمت از جای برخیر هر چند فرمانروا باشی ,تصنیف (غرر الحکم و دررالکلم ص۴۳۵)

-«از نگاه مقام معظم رهبری راههای برتری منش اسلامی»

1. دلبستگی به ارزشهای اسلامی

2. ساده زیستی و مردمی بودن

3. کار و تلاش شجاعانه

4. داشتن اعتماد به نفس

5. داشتن نوآوری و ابتکار در عمل

6. خدمت دلسوزانه به مردم

البته معظم له وقتی در پیام نوروزی خود از امام خمینی (ره) یاد می کند ضمن معرفی منطق خردمندانه و اسلامی بنیان گذار انقلاب ،اسلامی دالهای برتراین منش را اینگونه معرفی می کنند:

1_ تعبد و ایمان حقیقی به دین؛

2. روحیات و خصلت های والای انسانی؛

3. اراده و تصمیم قوی و قاطع؛

4. اراده و تدبیر؛ (که این همان انگیزه هایی می باشد که در عقل عملی تبلور پیدا می کند و نشان از عزم والای معمار کبیر انقلاب اسلامی دارد).

«مبانی انسان شناختی تعلیم و تربیت عبارتند از»:

1. در هم تنیدگی نفس و بدن یعنی روح و جسم که حقیقت انسان ،همان روح انسان می باشد.

2. فطرت که عنصر لا يتغير و برگرفته از فطرت الهی می باشد که در ۵ ساحت و ابعاد بروز پیدا میکند.قرآن :(روم؛۳۰).

1) حقیقت جویی که علم را تولید می کند

۲) زیبائی دوستی که هنر را می آفریند.

 ۳) نیکی طلبی که اخلاق را متبلور می کند.

۴) ،عبادت که مفهوم و معنی پرستش را به صورت فعل بیان می کند.

۵) خلاقیت و نوآوری که استعدادهای خدا داده را شکوفا می نماید.

3. عقل؛ که قوه ی ممیزه بین انسان و حیوان است و مسئولیت پذیری پاسخگوئی ،اختیار، آزادی و انتخاب برای انسان شکل می گیرد و در منصه ی عمل باید تبدیل به عقلانیت، تفکر و تامل شود.

4. اراده و اختیار؛ که انسان می تواند استقلال داشته و از اراده و اختیار برخوردار باشد. البته اراده و اختیار انسان در طول اراده خداوند است ،نه در عرض آن، و بکارگیری اراده و اختیار یعنی استفاده درست از عقلانیت و تفکر.

5. هویت جمعی؛ هویت جمعی همان باورها ،منش‌ها و اصالت های اجتمایی است که به صورت فرهنگ بروز و ظهور می یابد که در معرفی یک گروه ،حزب و ملیت نقش مؤثری دارد که شخصیت واقعی از آن جامعه بشری است.

6. محدویتها : یعنی ایجاد ضوابط و قوانین و شناخت مرزها که زمینه هنجارشکنی ایجاد نشود و وقتی بحث قانون مطرح میشود یعنی محدودیتهایی که باید از نظر اخلاقی و ،رعایت هنجار برای عدم تضییع حقوق آحاد جامعه شکل بگیرد و همه آحاد جامعه ملزم به رعایت آن می باشند(مانند فریضه امر به معروف و نهی از منکر). محدویتها انواع مختلفی دارد جنبه های گذرا یا پایدار، بالقوه یا بالفعل و توصیفی از ویژگیهای متفاوت را در اختیار می گذارد..

«اصول انسان شناختی تعلیم و تربیت»

۱) تغییر ظاهر و تحول باطن البته هر چند رفتارهای ما از باورها و انگیزه های درونی شکل می گیرد باید ظواهر خود را در شغلهای حرفه ای با بواطن همسو کنیم، بویژه در کسوت معلمی که اگر جز این باشد مظاهر نفاق است.

۲) احیای پیوند قدسی که در فرهنگ اسلامی تذکر» نام گرفته است و نشان از معرفت و احساس عمیق درون نسبت به مبداء قدسی جهان وجود دارد که اصل یا قاعده «احیای پیوند قدسی» است.

3) عقل ورزی ؛ یعنی هماهنگی نظریه اندیشه با عمل در دریافتهای موقعیتی و فراتاریخی.

4) اصل مسئولیت؛ که ناظر به مبنای اراده و اختیار است احساس مسئولیت و پاسخگوئی نسبت به چرائی عمل.

۵) تعامل مؤثر اجتماعی؛ یعنی فرد براساس نوع روابط اجتماعی و دادوستد با دیگران هویتی متناسب با آن خواهد داشت.

۶) تناسب تکلیف با ظرفیت که یکی از ویژگیهای محدودیتهای آدمی همین تناسب تکلیف با ظرفیت است ،که برای تقویت و تسهیل تعلیم و تربیت در نظر گرفته شده است نه برای نفی و نقض آن (باقری، خسرو، درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت ج ۱، صص ۱۵۰-۱۶۵)

«دیدگاه معرفتی علی (علیه السلام) (از عقلانیت: الانسان بعقله؛ انسان به عقل خود انسان است), «اصل الانسان لبه؛ اصل انسان خرد اوست.»

فلسفه و کلام برای عقل دو اصطلاح کلی قابل تشخیص است :

1. عقل موجودی است که ذاتاً و فعلاً مجرد بوده و بطور مستقل بدون تعلق به نفس و بدن، موجود است. ایشانند که خداوند هدایتشان کرده و ایشانند صاحبان عقل (زمر؛۱۸) که به سه قسم (۱) عقلانیت ابزاری (معیشتی) (۲) عقلانیت ممیزه (۳) عقلانیت دینی (قدسی) تقسیم می شوند.

«تعریف عقل عملی از نگاه علی علیه السلام»: معنای مشهور عقل ،عملی قوه ای است که بواسطه ،آن چیزی را که آدمی سزاوار است آن را انجام دهد یا ترک کند می شناسد (،ر :ک ،فارابی ،ابونصر فصول منتزعه ص ,۵۴) و معنای غیر مشهور عقل عملی ؛قوه ای است که انسان را به اعمال خویش تحریک می کند عقل به این معنا همان قوه ی محرکه یا قوه ی عامله یا قوه اراده است.( در ک؛ قطب الدین رازی, حاشیه الاشارات و التنبيهات، ج ۲، صص ۳۵۲-۳۵۳)

-« رابطه بین عقل و اخلاق از منظر علی علیه السلام»: اصلی ترین معیار یک معلم متخلق به اخلاق بودن است, اخلاق هم اساس قانون را تشکیل می دهد هر قانونی اگر منبعث از اخلاق نباشد پایدار نخواهد بود.

«- رابطه بین عقل و اخلاق از نگاه علی (ع)»: رابطه میان عقل و ،اخلاق از مباحث مهم عقل شناسی و نیز علم اخلاق است. اکثر احادیث نقل شده از آن حضرت در زمینه ،عقل به عمل و اخلاق مربوط می شوند. مباحث کارکرد عملی عقل و اطلاعات عقل عملی به رابطه میان عقل و اخلاق مربوط می شود و اینکه دیدگاه امام (ع): آدمی قادر است خوب و بد اعمال را تشخیص دهد و آدمی را به انجام برخی امور و ترک برخی دیگر بخواند. از جمله مباحث مهم و تاثیر عقل و اخلاق بر یکدیگر هستند حضرت علی (ع) می فرماید با شهوتت مبارزه کن و بر خشمت پیروز شو و با عادات زشتت مخالفت کن تا نفست پرورش یابد و عقلت کامل شود: (الآمدی عبدالواحد ،غرر الحکم، صفحه ۴۷۶)

«عقل از دیدگاه قرآن»

– «وَ قَالُوا لَو كُنَّا نَسْمَعُ أَو نَعقِلُ مَا كُنَّا فِى أصحاب السعير» (ملک، ۱۰)

– الَّذينَ يَستَمِعُونَ القَولَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللهُ وَ ُأولَئِكَ هُم أَولُوا الأَلْبَابِ (زمر، ۱۸)

– إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلافِ اللَّيلِ وَ النَّهَارِ لَآيَاتٍ لأولى الألْبَابِ الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَماً وَقُعُوداً وَ عَلَى جُنُوبِهِم وَ يَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقتَ هذا بَاطِلاً سُبحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّار… فَاسْتَجَابَ لَهُم رَبُّهُم أَنِّي لَا أَضِيعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِّنكُم مِّن ذَكَرٍ أو أنثى (آل عمران، ۱۹۸)

«جایگاه عقل در ذات انسانی»

از جمله مباحثی که بیانگر اهمیت عقل و شأن و منزلت عقل در انسان است، چنان که خواهیم دید از نگاه امام على عليه السلام، عقل مهمترین نعمتی است که خداوند به انسان ارزانی داشته است و همین موهبت الهی، وجه تمایز انسان از چارپایان است.

از مترادفات عقل، «لب» است که در قرآن به صورت جمع اولوالالباب( صاحبان خرد) بکار رفته است. لب در لغت به معنای مغز و اصل و ناب چیزی است؛ چنان که به مغز گردو لب «الجوز» گفته می.شود از آنجا که عقل، اصل انسان است و انسانیت انسان به عقل او ،است به ،عقل لب نیز گفته می شود.

«عقل در مقابل شهوت هوای نفس و جهل»:

امام علی علیه السلام عقل را در مقابل شهوت قرار داده و انسان را موجودی مرکب از عقل و شهوت شناسانده اند. آن امام گرامی به این تقابل به گونه های دیگری نیز اشاره فرموده اند، در این میان می توان به موارد زیر اشاره کرد: هر گاه عقل کامل شود، شهوت ناقص می گردد ،هر که عقلش کامل ،شود شهوتها را سبک می شمارد، آن که بر شهوتش غالب شود، عقلش آشکار می گردد،همنشین ،شهوت روحش بیمار و عقلش معیوب است، و بالاخره حضرت در سخنی رسا می فرمایند: عقل و شهوت ضد یکدیگرند و تأیید کننده ،عقل علم است و تزیین کننده شهوت هوای نفس است، و نفس در میان این دو مورددر تنازع است، هر یک پیروز شود، نفس در طرف او قرار می گیرد.

«عقلانیت مدرن و عقلانیت از دیدگاه امام علی علیه السلام»:

عقل از دیدگاه امام علی علیه السلام در مقابل شهوت و هوای نفس قرار میگیرد و احکام و لوازم عقل و شهوت، احکامی متعارضند ,و آدمی از هر دو نیرو بهره مند است و با اراده آزاد خویش یکی را بر دیگری ترجیح میدهد.

در تفسیری دیگر(دیوید هیوم) از ،عقل: عقل نه در عرض شهوت و میل بلکه در طول و خدمتگزار شهوت است. این تفسیر ,تفسیر دیوید هیوم از عقل است این رأی در بسیاری از مکاتب فلسفی و اخلاقی و جامعه شناختی غرب مؤثر بوده است و عقلی که امروزه تجددگرایان و مدرنیست ها) مطرح می کنند و ماکس وبر در جامعه شناسی آن را عقل ابزاری نامیده است که ریشه در همین رأی هیوم دارد .

هیوم از کارکرد معرفتی عقل و کشف از واقع را انکار می.کند همچنین او کارکرد اخلاقی و عملی عقل یعنی درک حسن و قبح و باید و نباید و تعیین اهداف زندگی را از شرح وظایف عقل حذف می.کند او به جای نقش نخست عقل، تجربه حسی را قرار میدهد و عواطف و انفعالات شامل شهوت ،هوای نفس ،عشق، خشم و غضب را جایگزین نقش دوم عقل می سازد. بدین سان عقل نه توان کشف واقعیت را در بعد نظری دارد و نه توان درک خوب و بد و تعیین اهداف زندگی اخلاقی را در بعد عملی سه هدف بزرگ از بعثت پیامبران

 1- آگاه ساختن انسان از نشانه های الهی 2- تزکیه آنها 3- علم آموزی که جزء برترین اهداف تربیت اسلامی است (مکارم شیرازی ؛۱۳۴۷ مرحله اول رشد گیرنده های حسی (دیدن و شنیدن) که بتواند به تفکر و تامل درست به عالم برسد. در مرحله بعد کودک پا می گیرد که از انجام رفتارهای غیر اخلاقی و غیر انسانی بپرهیزد و فضائل و کمالات انسانی را در خود رشد دهد و مرحله سوم و آخرین مرحله کودک شروع به علم آموزی کند تا بیشتر از پیش به سوی کمال برود و در تربیت اسلامی به جنبه دینی هم توجه شده که یک بعد از تربیت جامع اسلامی است که شامل پرورش ،جسم وروح فرد، جمع دنیا و آخرت می شود. (احمدی؛ ۱۳۶۴)

«شاخصه های برتری رسول اکرم بر پیامبران» (آیت الله جوادی آملی کتاب سیره ی رسول اکرم در قرآن، جلد دوم صفحه ۲۱ تا ۶۴)

۱ – بشارت حضرت عیسی و مبشراً برسول ياتى من بعدى اسمه احمد) (صف، ۶)

۲- هیمنه قرآن بر کتب انبیاء پیشین کتب انبیاء زیر هیمنه و سیطره و نفوذ قرآن کریم حفظ می شود.

3- خاتمیت رسول اکرم (ص) مزایای خاتمیت رسول اکرم در قرآن محمد (ص) پدر هیچیک از شما مردان و زنان نبوده، ولی رسول خدا و خاتم پیامبران است. (احزاب، ۴۰)

۴- عبودیت رسول اکرم (ص) یعنی انسانها تحت تدبیر اسماء جزئيه حقند مثلا عبدالرزاق، عبد القاضی، عبدالکریم و….) اما پیامبر «عبده» و پروردگار مدبر و مربی شخصی وی است که نهانی ترین مرتبه را داراست.

. ۵- کلام و سکوت آن ،حضرت مظهر کلام و سکوت خداست هرچه می گوید، وحی است و اگر چیزی وحی نبود «هواست» و هوا به باطل ووحی به حق منتهی می شود. و قرآن ممثل از برجسته ترین مزایای علمی رسول خدا ،آنکه خدا قرآن را به او آموخته و حقیقت آن را در قلب مطهر او القاء کرده پس زمانی می توانیم سیره علمی پیامبر را ارزیابی کنیم که قرآن را بشناسیم و هر پیامبری به اندازه کتابش مردم را به حق دعوت می کند.

7- تجلیل خداوند در خطاب به پیامبر (ص) همه پیامبران را با اسم نام برد، اما پیامبر (ص) را با یا ایها النبی یا ايها الرسول يا ايها المدثر يا ايها المزمل و … که در مورد آخری شرایط خاص بوده است حتی صدا کردن پیامبر (نور، ۶۳)

8- عظمت در اخلاق «و انک لعلی خلق عظیم »(قلم؛۴ )که خداوند با عظمت یاد می کند و حال آنکه صفات ضعف و قلت را برای کید شیطان و سراسر دنیا نام می برد «متاع الدنيا قليل» (نساء، ۷۷),«ان كيد الشيطان كان ضعيفا» (نساء، ۷۶)

9- رسالت پیامبر برای همه انسانها تا روز قیامت است خداوند پیامبر را شخصیت جهانی دانسته و درباره قلم و رسالت او می فرماید :ما تو را برای جهانیان فرستادیم اما بر مؤمنان منت نهادیم… و قرآن کتابی جهانی است, نشانه های هدایت فرق میان حق و باطل (بقره ، ۱۸۵) «ذلك کتاب لا ريب فيه هدى للمتقين» (بقره ؛۳) تو پیامبری جهانی هستی و ما تو را جز برای مردم «نفرستادیم ،(سباء ؛۲۸)« لقد من الله على المومنين اذ بعث فيهم رسولا من انفسهم»( آل عمران، ۱۶۴). صفت, نعمت سنگینی و بزرگی که تحمل آن آسان نیست.

10- رافت و رحمت رسول اکرم (ص) خداوند در مورد برخی پیامبران تعبیربرادر ذکر فرمودند مانند «برای قوم ثمود برادرشان صالح را فرستادیم» (اعراف، ۷۳) برای قوم عاد برادرشان هود را فرستادیم ،هود؛۵۰) آن هنگام که برادرشان نوح, آنها را گفت (شعراء ؛۱۰۶) ولی برای پیامبر (ص) تعبیر برادر نیامده بلکه می فرماید او کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت (جمعه، ۲) یا «لقد جاءكم رسول من انفسكم عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رؤوف رحیم» (توبه، ۱۲۸)

اخلاق از منظر علم:

معرفتی است که افعال اختیاری انسان براساس یک سیر عقلانی شکل می گیرد. (مظاهری، ۱۳۸۲)

اخلاق از منظر دین:

چنانچه خلق و خوی با ارزشهای والای نفسانی و اسلامی منطبق باشد، فضیلت و اگر در تقابل با آن قرار گیرد، رذیلت نامیده می شود. (احمدی، ۱۳۸۷)

اخلاق هنجاری:

دارای یک رویکرد عملگرا است که به تدوین استانداردهای اخلاقی منجر می گردد که رفتارهای درست و نادرست را نظم می بخشد. این نوع اخلاق به روشن ساختن عادات خوبی که ما باید کسب نماییم منجر می شود، وظایفی که باید انجام دهیم و یا بررسی آثار و تبعات رفتار ما بر دیگران می پردازد.

«معنی حرفه چیست و حرفه ای چه کسی است»؟

حرفه کاربردهای فراوان دارد و عامه آن به معنا پیشه شغل و کسب و کار است. (دهخدا)

حرفه ای کسی است که توانمندی خود را در پایبندی به قانون و نظام مندی حرفه ای می داند ,می سازد، تقویت می کند و حفظ می نماید او خودشناسی یا خودسازی و خودباوری را لازمه حرفه ای شدن و حرفه ای ماندن می داند و به محیط حرفه ای احترام می گذارد. (فرامکی، ۱۳۸۹)

نتیجه گیری با توجه به مباحث مطروحه جایگاه، معلم از نظر منش، اخلاق و سبک زندگی حرفه ای بسیار مهم ،سرنوشت ساز و توام با اندیشه انگیزه و درونی نمودن خلقیات و باورهای ایمانی، اعتقادی، ارزشی و خودسازی مستمر دروصول به کمال انسانی وقرب الهی بوده و هست تا بتوانند حق و تکلیف وحیات طیبه را به عنوان رسالت انبیاء با شکوفا نمودن عقلانیت و استعدادهای ذاتی متربیان در مسیر اهداف غایی و سرمنزل مقصود آینده سازان جامعه را به صورت پایدار رهنمون نمایند.

منابع؛

Guillford J.pintelligence, grativity and their educational implications Sanplego. Robert Rknopp 1968

۱. منیژه شهنی ،ییلاق روانشناس برای آموزش ص ۳۶۰

2. جمال عابدی خلاقیت و شیوه ایجاد نو دراندازه گیری ،آن مجله پژوهشهای روان شناختی (دوازدهم، شماره ۱ و۲ تابستان ۷۲)

3. رشد تکنولوژی ،آموزشی مهر ۱۳۷۴، رشد خلاقیت.

4. کارل راجرز درآمدی برانسان ،شدن ترجمه قاسم قاضی، ص۱۴۵

علی اکبر ،سیف روانشناسی پرورش، ص ۳۴۲