«باسمه تعالی»
موضوع بحث :احصاء مفاهیم مشترک نقشه جامع علمی کشور با سند تحول آموزش وپرورش را به تفکیک موضوع توضیح می دهیم.
تدوین وتبیین:دکتر محمد بنائیان سفید مدرس دانشگاه فرهنگیان شهدای مکه تهران.
این موضوع به رابطه‌ای کلیدی و مهم در اسناد بالادستی کشور اشاره دارد. نقشه جامع علمی کشور و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش دو سند راهبردی هستند که اهداف مشترک زیادی دارند و به شدت با یکدیگر پیوند خورده‌اند.
درک مفاهیم مشترک این دو سند، تصویر روشنی از آرمان‌های کلان نظام جمهوری اسلامی ایران در حوزه‌های علم و آموزش ترسیم می‌کند.
در ادامه، مفاهیم مشترک کلیدی را به تفکیک موضوع توضیح می‌دهم:
۱. موضوع: تولید علم و جنبش نرم‌افزاری
· در نقشه جامع علمی: این سند به صراحت بر “دستیابی به مرجعیت علمی در جهان اسلام و گسترش سهم ایران در تولید علم جهانی” تأکید دارد. مفهوم “جنبش نرم‌افزاری” که توسط مقام معظم رهبری مطرح شد، در این سند تجلی یافته و به معنای حرکت از مصرف‌کنندگی علمی به سمت تولید نظریه‌پردازی، ابداع و نوآوری است.
· در سند تحول آموزش و پرورش: تحول در آموزش وپرورش، شرط لازم برای محقق شدن این هدف است. این سند، نظام آموزشی را از “حافظه محوری” و “مصرف علم” به سمت “تفکر”، “پژوهشگری”، “خلاقیت” و “نوآوری” سوق می‌دهد. اگر دانش‌آموزان از همان ابتدا به جای حفظ کردن، روش تحقیق و تفکر نقادانه را بیاموزند، در آینده تبدیل به “تولیدکننده علم” خواهند شد.
۲. موضوع: تربیت انسان مطلوب (انسان تراز اسلامی-ایرانی)
· در سند تحول آموزش و پرورش: این، کانونی‌ترین مفهوم در سند تحول است. هدف غایی، تربیت “انسانی مؤمن، متخلق به اخلاق اسلامی، مسئولیت‌پذیر،پاسخگو،خلاق، ماهر، دانا و توانا” است که بتواند در جهت تحقق جامعه صالح و تمدن اسلامی-ایرانی گام بردارد.
· در نقشه جامع علمی: این سند نیز “تربیت نیروی انسانی متعهد، متخصص و کارآفرین” را به عنوان محور توسعه علمی کشور می‌داند. نیروی انسانی که در دانشگاه‌ها تربیت می‌شود، باید علاوه بر تخصص علمی، از تعهد اخلاقی و دینی برخوردار باشد. این تربیت، ریشه در آموزش و پرورش دارد.
۳. موضوع: عدالت آموزشی و علمی
· در هر دو سند: هر دو سند بر “توسعه عدالت آموزشی و علمی در سراسر کشور” تأکید دارند. این بدان معناست که همه افراد جامعه، صرف نظر از جنسیت، قومیت، موقعیت جغرافیایی یا وضعیت اقتصادی، باید از فرصت‌های برابر برای دستیابی به آموزش باکیفیت و مشارکت در فعالیت‌های علمی برخوردار باشند.
· نماد عینی: تقویت مدارس در مناطق محروم، توسعه رشته‌های علمی مورد نیاز مناطق مختلف در دانشگاه‌ها و هدفمند کردن بورسیه‌ها، همه در راستای تحقق این مفهوم مشترک هستند.
۴. موضوع: اقتصاد دانش‌بنیان و کارآفرینی
· در نقشه جامع علمی: یکی از اهداف اصلی، “جهش در تولید ثروت از طریق توسعه اقتصاد دانش‌بنیان” است. یعنی دانش و فناوری باید به کالا و خدمتی تبدیل شود که ارزش اقتصادی ایجاد کند و مشکل‌های جامعه را حل نماید.
· در سند تحول آموزش و پرورش: برای رسیدن به این هدف، سند تحول بر “مهارت‌آموزی”، “تقویت روحیه کار و کارآفرینی” و “ارتباط دادن محتوای درسی با نیازهای واقعی جامعه و بازار کار” تأکید دارد. دانش‌آموز باید برای زندگی فردایی که در آن “شغل” دارد، آماده شود.
۵. موضوع: استقلال علمی و قطع وابستگی
· در نقشه جامع علمی: این سند در راستای شعار “ما می‌توانیم” و برای رهایی از وابستگی علمی، فناوری و اقتصادی طراحی شده است. هدف، خوداتکایی در تولید علم و فناوری‌های راهبردی است.
· در سند تحول آموزش و پرورش: تحول در آموزش‌وپرورش، پایه‌ریزی “هویت ملی و خودباوری” را بر عهده دارد. وقتی دانش‌آموز با مفاخر علمی و فرهنگی ایران و اسلام آشنا شود و اعتماد به نفس فکری در او شکل گیرد، در آینده برای حل مشکلات کشور به دنبال راه‌حل‌های داخلی خواهد گشت و چشم به خارج نخواهد داشت.
۶. موضوع: ارتقای کیفیت در آموزش و پژوهش.
· در هر دو سند: هر دو سند از “حفظ وضع موجود” انتقاد کرده و بر “ارتقای کیفیت در تمامی سطوح” پافشاری می‌کنند.
· در آموزش و پرورش: تغییر روش‌های تدریس از سخنرانی به سمت فعال، تغییر محتوای درسی از منسوخ به روزآمد، و تغییر ارزشیابی از حافظه‌محور به شایستگی‌محور.
· در نظام علمی: توجه به کیفیت مقالات و پژوهش‌ها به جای کمیت آن‌ها، ارتباط بیشتر دانشگاه با صنعت و جامعه، و ارتقای رتبه‌های بین‌المللی دانشگاه‌ها.
۷. موضوع: تعامل علمی با جهان (به ویژه جهان اسلام):
· در نقشه جامع علمی: این سند بر “تعامل و تبادل علمی فعال و اثرگذار با جهان” به ویژه برای ایفای نقش مرجعیت علمی در جهان اسلام تأکید دارد.
· در سند تحول آموزش و پرورش: برای دستیابی به این هدف، تربیت دانش‌آموزانی که علاوه بر هویت ایرانی-اسلامی، “بینش جهانی” و تسلط بر زبان‌های بین‌المللی داشته باشند، ضروری است. این سند زمینه‌سازی برای دیپلماسی علمی آینده کشور را بر عهده دارد.
جمع‌بندی نهایی:
به بیان ساده، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، “پایه و بنیان” و نقشه جامع علمی کشور، “ستون و سرپناه” توسعه علمی ایران محسوب می‌شوند.
· آموزش و پرورش، انسان‌هایی باورمند، خلاق، مسئول و ماهر تربیت می‌کند.
· نقشه جامع علمی، بستری را فراهم می‌سازد تا این انسان‌های تربیت‌شده، در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی، بتوانند علم تولید کنند، فناوری توسعه دهند و تمدن اسلامی-ایرانی را بسازند.
بدون تحقق سند تحول در آموزش و پرورش، نقشه جامع علمی با چالش کمبود “نیروی انسانی متعهد و خلاق” مواجه خواهد شد و بدون نقشه جامع علمی، محصولات نظام آموزشی، مسیر و مقصد روشنی برای اثرگذاری نخواهند داشت. بنابراین، این دو سند، دو روی یک سکه برای پیشرفت همه‌جانبه کشور هستند.
و آخر دعوانا آن الحمدلله رب العالمین
تدوین وتبیین:دکتر محمد بنائیان سفید مدرس دانشگاه فرهنگیان شهدای مکه تهران.
