«باسمه تعالی»
بررسی موضوع النینو(تغییرات اقلیمی آب و هوا ) و میزان تاثیر آن را در خشکسالی های اخیر,و راهکارها جلوگیری از آن»
تحقیق وتبیین:دکتر محمد بنائیان سفید.
این موضوع ،بسیار دقیق و کاربردی است. موضوع اصلی که در پس زمینه خشکسالی‌های اخیر ایران و جهان مطرح است، «تغییرات اقلیمی (Climate Change)» می‌باشد. در ادامه به تعریف این موضوع، تأثیر آن بر خشکسالی و راهکارهای مقابله با آن می‌پردازیم.
1. موضوع اصلی: تغییرات اقلیمی (Climate Change).
تعریف:تغییرات اقلیمی به تغییرات بلندمدت در الگوهای آب و هوایی کره زمین اطلاق می‌شود.این تغییرات می‌توانند طبیعی باشند (مانند چرخه‌های خورشیدی)، اما منظور اصلی در بحث‌های کنونی، تغییرات سریع و بی‌سابقه‌ای است که عمدتاً به دلیل فعالیت‌های انسانی و افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای (مانند دی‌اکسید کربن، متان و اکسید نیتروژن) در اتمسفر رخ داده است؛ 2. میزان تأثیر تغییرات اقلیمی بر خشکسالی‌های اخیر.
تغییرات اقلیمی خشکسالی را به سه روش اصلی تشدید و تسریع می‌کند:.
· الف) افزایش دما (Warming Temperatures):
· با افزایش میانگین دمای کره زمین، تبخیر و تعرق از سطح خاک، گیاهان و منابع آبی به شدت افزایش می‌یابد. این امر باعث می‌شود خاک رطوبت خود را سریع‌تر از دست داده و حتی با وجود بارش‌های معمول، شرایط خشکی حاکم شود. به این پدیده “خشکسالی ناشی از گرمایش” (Hot Drought) می‌گویند.
· مثال در ایران: کاهش شدید آب دریاچه‌ها و تالاب‌ها (مانند دریاچه ارومیه و هامون) تنها به دلیل کاهش بارش نیست، بلکه تبخیر شدید ناشی از گرمای بیشتر، نقش عمده‌ای داشته است.
· ب) تغییر در الگوهای بارش (Changes in Precipitation Patterns):
· تغییرات اقلیمی، الگوهای بارش را به هم می‌ریزد. در بسیاری از مناطق از جمله خاورمیانه و ایران، بارش‌ها نامنظم‌تر، شدیدتر و در مدت زمان کوتاه‌تر شده‌اند. به جای بارش‌های ملایم و گسترده، شاهد رگبارهای سیل‌آسا هستیم که آب کمی در خاک نفوذ کرده و سریع رواناب می‌شوند. این امر منجر به کاهش تغذیه آب‌های زیرزمینی می‌گردد.
· ج) تشدید چرخه آب (Intensified Hydrological Cycle):
· یک اتمسفر گرمتر می‌تواند رطوبت بیشتری را در خود نگه دارد. این باعث می‌شود دوره‌های خشکی طولانی‌تر شده و در مقابل، بارش‌های شدید نیز قوی‌تر شوند. در نتیجه، نوسانات بین خشکسالی و سیلاب افزایش می‌یابد.
نتیجه‌گیری میزان تأثیر: تغییرات اقلیمی مستقیماً باعث ایجاد خشکسالی نمی‌شود، اما مانند یک “تقویت‌کننده” (Amplifier) عمل می‌کند. خشکسالی‌های طبیعی را شدیدتر، طولانی‌تر و فراگیرتر می‌کند. مطالعات علمی نشان می‌دهند که نقش تغییرات اقلیمی در تشدید خشکسالی‌های دو دهه اخیر در ایران و منطقه خاورمیانه بسیار پررنگ و قابل توجه است.
3. راهکارهای جلوگیری و مقابله با اثرات منفی:راهکارها را می‌توان در دو سطح جهانی/ملی (برای درمان ریشه مشکل) و محلی/ملی (برای سازگاری با شرایط موجود) دسته‌بندی کرد:
الف) راهکارهای جهانی و ملی (کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای – Mitigation)
هدف: کاهش سرعت تغییرات اقلیمی با درمان علت اصلی.
1. گذار به سمت انرژی‌های پاک: سرمایه‌گذاری گسترده روی انرژی‌های خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی و جایگزینی تدریجی با سوخت‌های فسیلی.
2. بهبود بهره‌وری انرژی: افزایش بازده انرژی در صنایع، ساختمان‌ها و حمل‌ونقل.
3. حفاظت و توسعه پوشش گیاهی: جنگل‌کاری و مقابله با بیابان‌زایی، زیرا جنگل‌ها کربن را جذب می‌کنند.
4. اجرای تعهدات بین‌المللی: پایبندی به توافقنامه‌هایی مانند پاریس برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای.
ب) راهکارهای ملی و محلی (سازگاری با تغییرات اقلیمی – Adaptation).
هدف: زندگی کردن با شرایط جدید و کم‌آبی و کاهش آسیب‌پذیری.
1. مدیریت یکپارچه منابع آب:
· آب‌های غیرمتعارف: تصفیه و استفاده مجدد ازفاضلاب‌ها برای کشاورزی و صنعت. استفاده از سامانه‌های جمع‌آوری آب باران (Water Harvesting): به ویژه در سطح خانگی و کشاورزی.
· مدیریت تقاضا و کاهش مصرف: فرهنگ‌سازی، قیمت‌گذاری پلکانی آب و استفاده از فناوری‌های کاهنده مصرف.
2. تغییر الگوی کشت و توسعه کشاورزی پایدار:؛ معرفی و ترویج کشت محصولات کم‌آب‌بر و مقاوم به خشکی.
· توسعه کشت گلخانه‌ای برای کنترل بهتر مصرف آب.
· ترویج آبیاری تحت فشار (قطره‌ای و بارانی) به جای روش‌های غرقابی.
3. حفاظت از اکوسیستم‌های طبیعی:
· احیای تالاب‌ها و دریاچه‌ها که نقش کلیدی در تعدیل اقلیم محلی دارند.
· مقابله با بیابان‌زایی و کاشت گیاهان مقاوم برای تثبیت خاک.
4. تدوین قوانین و سیاست‌های جدی:
· جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی.
· برنامه‌ریزی برای توسعه صنایع بر اساس پتانسیل آبی هر منطقه.
· سرمایه‌گذاری در پژوهش و فناوری‌های مرتبط با مقابله با خشکسالی.
جمع‌بندی نهایی:
تغییرات اقلیمی یک تهدید جدی و تقویت‌کننده خشکسالی‌های کنونی است. مقابله با آن نیازمند یک عزم دوجانبه است: از یک سو باید با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در سطح جهانی، سعی در کند کردن روند این تغییرات داشت، و از سوی دیگر باید با سیاست‌های هوشمند مدیریت آب و سازگاری با کم‌آبی، جامعه و اقتصاد را در برابر اثرات اجتناب‌ناپذیر آن مقاوم ساخت. موفقیت در این مسیر بدون مشارکت همگانی دولت، صنعت و مردم ممکن نخواهد بود.
و آخر دعوانا آن الحمدلله رب العالمین
تحقیق وتبیین:دکتر محمد بنائیان سفید
