محمد بنائیان: «باسمه تعالی»
قرآن کریم:«إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي
الْأَلْبَابِ»(۱۹۰؛آل عمران).
آمار ، احصاء وشمارش در آئینه ی قرآن و نهج‌البلاغه،به صورت کمی و کیفی.
گرد آورنده:دکتر محمد بنائیان سفید.
آیات قرآن کریم و روایات نهج‌البلاغه که به موضوع آمار، احصاء و محاسبه مسائل اشاره دارند، به همراه منابع آنها ارائه می‌شود. این مفاهیم در متون اسلامی به صورت گسترده‌ای مورد توجه قرار گرفته‌اند.
آیات قرآن کریم در مورد آمار، و احصاء
در قرآن کریم، آیات متعددی به موضوع احصاء، شمارش و محاسبه اشاره دارد که برخی از آنها عبارتند از:
1. آیه 29 سوره نبأ:
“وَكُلَّ شَيۡءٍ أَحۡصَيۡنَٰهُ كِتَٰبࣰا”
ترجمه: و هر چیزی را به شماره در کتابی ثبت کرده‌ایم.
این آیه به روشنی به ثبت و شمارش کامل همه چیز توسط خداوند اشاره دارد .
2. آیه 12 سوره یس:
“وَنَکْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ وَکُلَّ شَیْءٍ أَحْصَیْنَاهُ فِی إِمَامٍ مُبِینٍ”
ترجمه: و آنچه را از پیش فرستاده‌اند و تمام آثار آنها را می‌نویسیم و همه چیز را در کتاب آشکاری احصا کرده‌ایم.
این آیه نیز بر ثبت کامل اعمال و آثار انسان‌ها تأکید دارد .
3. آیه 19 سوره غافر:
“یَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَمَا تُخْفِی الصُّدُورُ”
ترجمه: او چشم‌هایی را که به خیانت می‌گردد و آنچه را سینه‌ها پنهان می‌دارند، می‌داند.
این آیه نشان‌دهنده احاطه علمی خداوند حتی به مهم‌ترین امور است .
4. آیه 6 سوره هود:
“وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَیَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا کُلٌّ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ”
ترجمه: و هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر اینکه روزی او بر عهده خداوند است و قرارگاه و محل نقل و انتقال آن را می‌داند. همه اینها در کتاب آشکارى ثبت است.
این آیه بر ثبت و احصاء تمام موجودات در کتاب الهی دلالت دارد .
5. آیه 94 سوره مریم:
“لَقَدْ أَحْصَاهُمْ وَعَدَّهُمْ عَدًّا”
ترجمه: و یقیناً آنها را به حساب آورده و به دقت شماره کرده است.
این آیه بر شمارش دقیق انسان‌ها توسط خداوند تأکید دارد .
6. آیه 5 سوره یونس:
“هُوَ الَّذِی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَالْحِسَابَ”
ترجمه: اوست کسی که خورشید را روشنایی بخشید و ماه را تابان کرد و برای آن منزل‌هایی معین کرد تا شماره سال‌ها و حساب را بدانید.
این آیه بر اهمیت شمارش و محاسبه در نظام آفرینش تأکید دارد .
روایات نهج‌البلاغه در مورد آمار و احصاء،وشمارش.
در نهج‌البلاغه نیز مطالب متعددی درباره احصاء و شمارش وجود دارد.
1. خطبه 90:
امام علی (ع) در این خطبه می‌فرمایند:
“قَسَمَ أَرْزَاقَهُمْ… وَأَحْصَى آثَارَهُمْ، وَأَعْمَالَهُمْ، وَعَدَدَ أَنْفُسِهِمْ، وَخَائِنَةَ أَعْیُنِهِمْ، وَمَا تُخْفِی صُدُورُهُمْ مِنَ الضَّمِیرِ”
ترجمه: روزی‌هایشان را تقسیم کرد… و آثار و اعمال انسان‌ها، تعداد نفوس، خیانت چشم‌ها و آنچه را در سینه‌ها پنهان می‌دارند همه را احصا کرده و حساب آنها را دارد.
این بیان امام علی (ع) به طور جامع به موضوع احصاء تمامی اعمال و حتی نیت‌های پنهانی انسان‌ها اشاره دارد .
2. خطبه 185:
امام علی (ع) در این خطبه می‌فرمایند:
“أحصى عدد الریش منها و النفس”
ترجمه: شمار پرهای پرندگان و نفس‌های آنها را احصا کرده است.
این جمله نشان‌دهنده دقت و احصاء حتی جزئی‌ترین امار در نظام آفرینش است .
3. حکمت 221:
امام علی (ع) می‌فرمایند:
“بئس الزاد إلی المعاد العدوان علی العباد”
ترجمه: بدترین توشه برای آن جهان، ستم کردن بر بندگان است.
این حکمت بر محاسبه اعمال و مسئولیت‌پذیری در قبال دیگران تأکید دارد .
جدول خلاصه آیات و روایات
منبع شماره آیه/خطبه موضوع اصلی
قرآن کریم نبأ: 29؛ ثبت همه چیز در کتاب
قرآن کریم یس: 12؛ ثبت اعمال و آثار انسان‌ها
قرآن کریم غافر: 19؛آگاهی از خیانت چشم‌ها و اسرار سینه‌ها
قرآن کریم هود: 6؛ثبت موجودات در کتاب مبین
قرآن کریم مریم: 94؛شمارش دقیق انسان‌ها
قرآن کریم یونس: 5؛اهمیت شمارش و محاسبه در نظام آفرینش
نهج‌البلاغه خطبه 90: احصاء اعمال، نفوس و نیت‌های پنهانی.
نهج‌البلاغه خطبه 185: احصاء جزئیات پرندگان و نفس‌ها.
نهج‌البلاغه حکمت 221 :مسئولیت‌پذیری و محاسبه اعمال.
اهمیت احصاء و آماردر اسلام:
از دیدگاه اسلامی، احصاء و آمار تنها یک فعالیت مادی نیست، بلکه دارای ابعاد معنوی عمیقی است. خداوند در قرآن کریم تأکید می‌کند که همه چیز در کتابی روشن ثبت شده است . این نشان‌دهنده نظم دقیق حاکم بر جهان و مسئولیت‌پذیری انسان در قبال اعمالش است.
در نهج‌البلاغه نیز، امام علی (ع) به جنبه‌های مختلف احصاء اشاره می‌فرمایند؛ از احصاء اعمال انسان‌ها تا شمارش دقیق پرهای پرندگان . این مطالب نشان‌دهنده اهمیت ثبت و شمارش در نظام الهی است.
نتیجه‌گیری
آیات قرآن کریم و روایات نهج‌البلاغه به صورت گسترده‌ای به موضوع احصاء، شمارش و محاسبه پرداخته‌اند. این مفاهیم هم در بعد مادی و هم در بعد معنوی مورد تأکید قرار گرفته‌اند(کمی و کیفی). از یک سو، به اهمیت آمار و شمارش در امور مادی مانند محاسبه زمان و روزی موجودات اشاره شده است و از سوی دیگر، به ثبت و احصاء اعمال انسان‌ها برای روز حساب پرداخته شده است .
این تأکیدات نشان‌دهنده نگاه جامع اسلام به موضوع احصاء و آمار است که هم بعد مادی و هم بعد معنوی زندگی انسان را در بر می‌گیرد.
وآخر دعوانا آن الحمدلله رب العالمین
دکتر محمد بنائیان سفید
