«باسمه تعالی»
موضوع:«شاخص ها وسنجه های حکمرانی اسلامی و راهکارهای عملیاتی واجرایی آن»
نویسنده:دکتر محمد بنائیان سفیدمسئول کمیته سبک زندگی در حکمرانی اسلامی سازمان بسیج اساتید کشور.
شاخص‌های حکمرانی اسلامی الگویی برای اداره جامعه بر پایه ارزش‌های اسلامی است که هم در متون دینی آیات وروایات مانند قرآن و نهج‌البلاغه ریشه دارد و هم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و بیانات امامین انقلاب ومراجع نظام تبلور یافته است. در ادامه، این شاخص‌ها و راهکارهای عملیاتی آن را به تفصیل شرح می‌دهم.
مبانی و شاخص‌های کلیدی حکمرانی اسلامی
جدول زیر خلاصه‌ای از مهم‌ترین شاخص‌های حکمرانی اسلامی را نشان می‌دهد.
دسته‌بندی شاخص‌ها :شاخص‌های کلیدی توضیح مختصر
مبانی,اصول وارزشهای، اعتقادی و اخلاقی(فضیلت های اخلاقی واخلاق حرفه ای) تقوا و کنترل نفس. حکمران باید بر هوای نفس مسلط باشد و از شهوات دوری کند.
عدالت محوری ,اجرای عدالت در تمامی ابعاد فرهنگی،اجتماعی، اقتصادی، قضایی ، علمی و سیاسی .
عقلانیت وعلم و دانش محور تصمیم‌گیری بر اساس علم و خرد جمعی ونوگرایی ووحدت است.
ساختار حکومت و رابطه با مردم: ✓•مردم‌محوری و مشارکت مردم دارای حق انتخاب، حق نظارت و انتقاد هستند و مشارکت سیاسی آنان تضمین می‌شود.
حاکمیت قانون الهی :قوانین می‌بایست در چارچوب احکام اسلامی وضع و اجرا شوند.یعنی،مبانی،اصول و ارزشها مبتنی بر قرآن ثابت اما روشهای اجرایی می تواند با توجه به تحولات وتطورات و نیازهای جامعه باقتضائات زمان ومکان متفاوت باشد.
✓•مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی: حکمران در برابر خدا و مردم مسئول است و باید پاسخگو باشد.
✓•اهداف و کارکردهای حکومت مبارزه با فساد،قاچاق واحتکارو ایجاد فرهنگ شفافیت و مبارزه جدی با فساد اداری واخلاقی و اقتصادی.
✓•کارایی و اثربخشی: نهادهای حکومتی باید به صورت بهینه و عقلانی عمل کنند و بهره وری از مسئولیت ها قابل ارزیابی و سنجش باشد.
✓•دفاع و استقلال تأمین امنیت ملی و بازدارندگی دفاعی واقتصادی و باور به توانایی‌های داخلی برای خوداتکایی در همه زمینه ها.
✓•روش‌ها و منش حکمران: اخلاق و نرم خوبی ,برخورد محترمانه و مبتنی بر گذشت با مردم است.
✓•حرکت جهادی تلاشی خستگی‌ناپذیر، مبتکرانه و انقلابی برای حل مشکلات ملی و بین المللی.
راهکارهای عملیاتی برای تحقق حکمرانی اسلامی:
برای پیاده‌سازی این شاخص‌ها در عمل، راهکارهای اجرایی زیر پیشنهاد می‌شود:
✓· نهادینه‌سازی عدالت: ایجاد و تقویت نهادهای مستقل برای نظارت بر توزیع عادلانه ثروت و امکانات در جامعه و تضمین برابری در برخورداری از فرصت‌ها وقانون.
✓• گسترش مشارکت واقعی مردم: طراحی و تقویت سازوکارهایی مانند مشورت‌های گسترده (شوراها)، نظارت عمومی و آزادی احزاب(با رعایت خط قرمز ها در صیانت از حفظ نظام وحکمرانی؟ برای درگیر کردن واقعی مردم در فرآیندهای حکمرانی، از جمله در مرحله وضع قوانین و مقررات.
✓· ارتقای کارایی نظام اداری: بازنگری در ساختارها و فرآیندهای اداری با هدف حذف بروکراسی‌های زائد، افزایش بهره‌وری و پاسخگویی سریع به نیازهای مردم وکوچک سازی نظام اداری.
✓• تقویت فرهنگ مسئولیت‌پذیری و شفافیت: الزام مسئولان به افشای دارایی‌ها، ایجاد سامانه‌های شفاف برای گزارش‌دهی عملکرد دستگاه‌ها و برقراری ارتباط عاطفی و مستقیم بین حکمرانان و مردم.
✓• پیاده‌سازی الگوی مدیریت جهادی: ترویج فرهنگ خستگی‌ناپذیری، ساده‌زیستی و خلاقیت در بین مدیران و تلاش برای حل مشکلات با تکیه بر توان داخلی و بدون وابستگی به خارج،.استفاده از ظرفیت های منابع مالی وانسانی جامعه.
✓• تأمین امنیت سیاسی همه‌جانبه: تقویت وحدت و انسجام بین مسئولان، آمادگی دفاعی وبازدارندگی برای مقابله با تهدیدات خارجی و جلوگیری از هرگونه استبداد و طغیان‌گری در میان حاکمان.
منابع و الگوهای اصلی:
الگوی حکمرانی اسلامی صرفاً یک نظریه انتزاعی نیست، بلکه بر منابع غنی و الگوهای عملی زیر استوار است:
✓•قرآن کریم:که نیازهای جامع در ابعاد مختلف انسان ها را درعرصه زند
کی مطرح فرمودند.
✓• نهج‌البلاغه و حکومت علوی: نامه‌ها و خطبه‌های امام علی(ع) در نهج‌البلاغه، به‌عنوان منشور حکومت علوی، جزئی‌ترین دستورالعمل‌ها در زمینه اداره جامعه، اخلاق حکمرانی و رابطه حاکم با مردم را ارائه می‌دهد.
✓•قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: قانون اساسی، چارچوب حقوقی “مردمسالاری دینی” را ترسیم کرده و شاخص‌هایی مانند پاسخگویی، حاکمیت قانون و مشارکت مردم را در خود گنجانده است.
✓• اندیشه‌های امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری: بیانات و رهنمودهای این دو مرجع وامامین انقلاب اسلامی به عنوان معمار و رهبر نظام، نقشه راه و تفسیر عملی از حکمرانی اسلامی در عصر حاضر را ارائه می‌کنند.
جمع‌بندی
حکمرانی اسلامی یک الگوی جامع و بومی وجهانی است، که توسعه مادی و معنوی را توأمان دنبال می‌کند. این الگو با مدل‌های غربی “حکمرانی خوب” که ریشه در اصول لیبرالی دارند، تفاوت ماهوی دارد و بر پایه ارزش‌های دینی، عدالت و مردمسالاری دینی بنا شده است.
✓• موفقیت در تحقق این الگو: بیش از هر چیز در گرو تقوای فردی حکمرانان، انتخاب مدیران شایسته و نظارت مستمر و فعال مردم و ایجاد وحدت وانسجام ملی است.
